Hayatımıza biraz dikkatle baktığımızda, çoğu zaman nedenini hiç düşünmeden yaptığımız şeylerle dolu olduğunu fark ederiz. Sabah uyanınca elimizin otomatik olarak telefona gitmesi, sofrada hep aynı sandalyeye oturmak ya da bir karar alırken “bizim evde hep böyle yapılır” diyerek kendimizi ikna etmek… Bunların çoğu bize doğal gelir. Çünkü sorgulamadığımız için, aslında nereden geldiğini hiç bilmeden yaşamaya devam ederiz.
İnsan zihni, hazır bulduğu alışkanlıkları sürdürmeye çok yatkındır. Psikolojide bunun nedeni: Beynin kendini korumak istemesidir. Her seferinde yeniden düşünmek yorucudur. Bu yüzden daha önce öğrenilen bir davranış, sorgulanmadan tekrar edilir. İlk bakışta bu durum hayatı kolaylaştırıyor gibi görünür. Ancak işin tehlikeli yanı şudur ki; Zihnimiz bize ait olmayan alışkanlıkları, sanki kendi seçimimizmiş gibi hayatımıza yerleştirir.
Çocuklukta ve Toplumsal Hayatta Alışkanlıkların Kökleri
Bazen bu alışkanlıklar çocuklukta şekillenir. Küçükken gördüğümüz, duyduğumuz ya da bize öğretilen şeyler, yetişkin olduğumuzda da fark etmeden davranışlarımızı belirler. Örneğin, ailesinden sürekli “başkaları ne der” cümlesini duyan biri, yetişkin olduğunda kararlarını kendi ihtiyaçlarına göre değil, başkalarının onayına göre vermeye başlayabilir. Ya da bir çocuk, evde sürekli aceleyle yetiştirilmeye çalışılırsa, yıllar sonra bile hayatın her alanında koşuşturma içinde kalabilir.
Toplumsal hayatta da bu durumu çok sık görürüz. Bazı davranışların neden yapıldığını kimse bilmez ama herkes aynı şekilde devam ettirir. Örneğin, iş yerinde “toplantı böyle yapılır” diye başlayan cümleler, çoğu zaman sadece geçmişten aktarılan kalıpların tekrarından ibarettir. Kimse çıkıp “Peki bu bize gerçekten fayda sağlıyor mu?” diye sormaz. Çünkü sorgulamak cesaret ister. Kalabalıktan farklı düşünmek, çoğu insan için rahatsız edici olabilir.
Sorgulamadan yaşadığımızda farkında olmadan özgürlüğümüzü de bırakmış oluruz. Çünkü o zaman hayatımızı biz şekillendirmiyoruz; bizim yerimize alışkanlıklar, kalıplarımız ve geçmişten gelen kurallar şekillendiriyor. Bir bakarsın, yıllar geçmiştir ve sen hâlâ neden yaptığını bilmediğin davranışlarla dolu bir hayatın içindesindir.
Sorgulamanın Gücü ve Bilinçli Yaşam
Sorgulamanın güzelliği, bize seçim hakkı vermesidir. Sorgulamak, eleştirmek ya da karşı çıkmak demek değildir. Asıl anlamı, “Benim için doğru olan bu mu?” sorusunu kendine sorabilmektir. Eğer gerçekten faydalıysa, o alışkanlıkları bilinçli şekilde sürdürebilirsin. Eğer seni yoruyorsa, sana hizmet etmiyorsa, değiştirme şansın vardır. İşte o noktada yaşamın iplerini yeniden eline alırsın.
Düşünelim: Belki de günde onlarca davranışımızı sırf böyle öğrendiğimiz için yapıyoruz. Hep aynı koltuğa oturmak, hep aynı yoldan gitmek, hep aynı kalıpla konuşmak… Küçük görünüyor ama hayatın bütünü işte bu küçük otomatik davranışlardan oluşuyor. Eğer hepsini sorgulamadan devam ettirirsek, aslında hayatımızın büyük bir bölümünü başkalarının izleriyle yaşıyoruz demektir.
Duygularımızda Sorgulamak
Sorgulamanın getirdiği farkındalık, sadece davranışlarda değil duygularda da işe yarar. Mesela biri sana “öfkelendiğinde bağırırsın” dediğinde, bunu gerçekten kendin mi seçiyorsun, yoksa çocukluğunda çevrende gördüğün bir modelin tekrarı mı? Ya da sürekli ertelediğin şeyler, gerçekten senin isteksizliğinden mi kaynaklanıyor, yoksa sana öğretilen “önce başkalarının ihtiyaçları, sonra sen” kalıbının bir yansıması mı? Bu soruları sormaya başladığında, kendi hayatının perde arkasını da görmeye başlıyorsun.
Evet, sorgulamak zor. Çünkü seni kalabalıktan ayırıyor. Ama aynı zamanda çok değerli. Çünkü seni kendine yaklaştırıyor.
Belki de kendimize küçük bir hatırlatma yaparak başlayabiliriz:
“Ben bunu gerçekten istediğim için mi yapıyorum, yoksa sadece gördüğüm için mi?”
Eğer cevabımız ilk şık ise, işte o zaman alışkanlıklar bize hizmet ediyor demektir. Ama ikinci şık daha ağır basıyorsa, belki de artık değiştirme zamanıdır.
Özgün ve Bilinçli Bir Hayat
Sonuç olarak, sorgulamak bize özgürlük kazandırır. Özgün bir hayat, kendi seçimlerimizle inşa edilir. Geçmişten gelen alışkanlıkların, kökenini bilmediğimiz kuralların gölgesinde değil; kendi kararlarımızla, kendi irademizle şekillenen bir yaşam…
Belki de en kıymetli farkındalık şudur: Sorgulamak, geçmişi reddetmek değil, geçmişle bilinçli bir ilişki kurmaktır. Atalarımızdan, ailemizden, toplumdan öğrendiğimiz birçok şey vardır. Bunların bazıları bugün de işimize yarar, bizi besler. Ama bazıları sadece eskiden kalan, bugüne uymayan kalıplardır. Sorgulamak, bize bu ayrımı yapma şansı verir. Böylece taşıdıklarımız, gerçekten bize hizmet eden deneyimlere dönüşür.
Hayat birilerinin bize bıraktığı hazır bir senaryo değildir. Hepimizin kendi sahnesi, kendi replikleri vardır. Eğer sürekli ezberlenmiş sözleri tekrarlarsak, bir başkasının oyununu oynamış oluruz. Ancak kendi cümlelerimizi kurabilirsek, işte o zaman sahne gerçekten bize ait olur.
Kendi yolunu çizmek, kalabalıktan ayrışmak, “Neden?” diye sormak cesaret ister. Aynı zamanda bu cesaret, hayatı daha özgün, daha anlamlı ve daha bizim kılar.
