Anksiyete kelimesini duyduğumuzda aklımıza hoş imgeler gelmemekte. Durmadan düşünmek, düşüncelerin arasında boğulmak ve ana hiçbir şekilde odaklanamamak gibi düşünceler zihnimizde canlanmakta.
Peki, anksiyete ve yaratıcılık uyumunu konuşmaya ne dersiniz? Düşünceler zihnimizde dans ediyorsa ve bunu durdurmak mümkün değilse bu durum sizce de yaratıcılığın kapısını aralamaz mı?
Yaratıcılık nedir diye düşündüğümde aklıma yeni, henüz keşfedilmemiş, saf bir olguya, fikre belki de icada ulaşabilmek fikri gelmekte. Anksiyete ve yaratıcılık sizce birbirini tamamlayabilir mi? Anksiyete ile yaşayan insanlar daha mı yaratıcı olurlar? Yazımda sormuş olduğum bu soruları açıklayacağım.
Zihinsel Fırtınanın İçinde
Anksiyete, bireyin olası bir tehdide karşı hissettiği gerginlik, huzursuzluk ve yoğun düşünce halidir. Çoğunlukla bireyi korumaya yönelik olsa da uzun vadede işlevselliğin bozulmasına neden olabilir (American Psychiatric Association [APA], 2013).
Zihinde sürekli akan düşünceler bireyi farklı olasılıkları değerlendirmeye yönlendirir. Bu durum kimi zaman bir rahatsızlık olarak deneyimlense de aslında yaratıcı düşüncenin temel bileşenlerinden biridir. Yaratıcı zihin durağan değil; aksine sürekli sorgulayan ve ayrıntıları fark eden bir zihindir (Runco & Jaeger, 2012).
Bu açıdan anksiyeteyi tamamen olumsuz olarak değerlendirmek insan zihninin karmaşık doğasını eksik okumak olabilir.
Yaratıcılığın Doğası: Belirsizlikle Barışmak
Yaratıcılık, yeni fikirlerin ortaya çıkarılması sürecini oluşturmaktadır. Bu süreç çoğu zaman belirsizlikle doludur. Yaratıcı birey bilinmeyene adım atarken bir tür içsel risk alır.
Belirsizlikle yaşama becerisi yaratıcı düşüncenin temelini oluşturabilir. Ancak anksiyetesi yüksek bireyler için bu belirsizlik hem zorluk hem de fırsat yaratabilir.
Çok düşük kaygı motivasyonu azaltırken aşırı kaygı bilişsel işlevleri zayıflatır. Kaygı orta düzeyde olduğunda ise performansı artırabilir. Başka bir deyişle kaygı, bir noktaya kadar yaratıcılığı ateşleyen yakıt olabilir.
Anksiyete ve Yaratıcılık Arasındaki Psikolojik Bağlantı
Psikolojide yaratıcılık, bilişsel esneklik, özgünlük ve problem çözme becerileriyle yakından ilişkilidir (Carson, 2011).
Gerçekleştirilen geniş ölçekli bir çalışmada olumlu duygudurumların yaratıcılığı anlamlı düzeyde artırdığını; buna karşın kaygı ve korku gibi olumsuz uyarıcı duygudurumların özellikle bilişsel esneklik boyutunda yaratıcılığı azalttığını ortaya koymuştur (Baas et al., 2008).
Bu bulgu, yukarıda bahsettiklerimle çelişmekte ve anksiyetenin bireyin dikkat odağını daraltarak yaratıcı düşünce için gerekli olan bilişsel çeşitliliği sınırladığı görüşünü desteklemektedir.
Birey daha fazla çaba sarf etmek veya bilişsel kaynakları artırmak gibi stratejiler kullandığında anksiyetenin performansın kalitesi üzerindeki etkisi yukarıda bahsedildiği kadar olumsuz olmayabilir.
Kaygı ile Yaşamak: Farkındalık ve Üretkenlik
Anksiyete sahibi bireylerde duygusal yoğunluklarını sanat, yazı, müzik ya da bilimsel düşünce gibi alanlara yönlendirmek hem rahatlama hem de anlam bulma aracı olabilir. Ancak bunun sürdürülebilir olması için bireyin kaygıyla savaşmak yerine onu gözlemleyebilmesi gerekebilir.
Mindfulness (bilinçli farkındalık) temelli yaklaşımlar bireyin içsel deneyimlerini yargılamadan fark etmesine yardımcı olmaktadır. Bu durum anksiyetenin zihni kaplaması yerine gözlemlenmesine imkân tanıyabilir.
Araştırmalar farkındalık becerilerinin yaratıcılıkla ilişkisini incelerken bu ilişkinin her zaman tek yönlü olmadığını göstermektedir. Örneğin, yalnızca bireyin çevresindeki uyaranları gözlemleme ve dikkatini sürdürebilme becerisi yaratıcı düşünmeyi anlamlı biçimde artırırken diğer farkındalık becerileriyle yaratıcılık arasındaki ilişkiler tutarsız bulunmuştur (Baas et al., 2014).
Kaygının Işığında Yaratıcılık
Sonuç olarak, anksiyete ve yaratıcılık birbirini dışlayan değil; zaman zaman birbirini tamamlayan süreçlerdir. Anksiyeteyi bastırmak yerine onu dönüştürmek hem psikolojik iyi oluş hem de üretkenlik açısından daha dengeli bir yaklaşım sunabilir.
Belki de asıl mesele kaygının bizi boğmasına izin vermemek ve onun getirdiği düşünsel yoğunluğu yaratıcı bir dile çevirebilmektir.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
Baas, M., Nevicka, B., & Ten Velden, F. S. (2014). Specific mindfulness skills differentially predict creative performance. Personality and Social Psychology Bulletin, 40 (9), 1092–1106.
Baas, M., De Dreu, C. K. W., & Nijstad, B. A. (2008). A meta-analysis of 25 years of mood-creativity research: Hedonic tone, activation, or regulatory focus? Psychological Bulletin, 134(6), 779–806.
Carson, S. H. (2011). Creativity and psychopathology: A shared vulnerability model. Canadian Journal of Psychiatry, 56(3), 144–153.
Runco, M. A., & Jaeger, G. J. (2012). The standard definition of creativity. Creativity Research Journal, 24(1), 92–96.
