Hayatta bir yerlere ulaşmaya çalışırken çoğumuz şu soruyu en az bir kez kendimize sormuşuzdur: “Ben hırslı mıyım yoksa azimli mi?” Bazen bunun cevabını kendimiz bile tam olarak veremeyiz. Çünkü bizi başarıya taşıyan bu iki kavram sıkça birbirine karıştırılır. Oysa aynı hedefe götürüyormuş gibi görünseler de aslında farklı motivasyonlara dayanırlar.
Bu kavramları anlamlandırabilmek için önce tanımlarına bakmak gerekir. Azim, “başlanan işi bitirmek; engellere rağmen bir eylem yolunda sebat etmek; işleri tamamlamak; görevleri tamamlamaktan zevk almak” şeklinde açıklanmaktadır (Schaffner, 2020). Kısaca hedeflerimize ulaşmak için sergilenen sürekli ve kararlı çaba olarak görülebilir. Hırs ise “bir tür başarı veya üstünlüğe ulaşma çabası” şeklinde tanımlanır ve hem bu arzuya hem de zorluklarla karşılaşıldığında bile çalışmayı sürdürme isteğine işaret eder (Psychology Today, 2024).
Her iki kavram da insanı motive eder ve ilerlemeyi sağlar. Ancak odak noktaları farklıdır. Hırs, çoğunlukla başkalarının gözünde nasıl algılandığımıza yönelirken; azim, bireyin kendi gelişimine odaklanır. Biri kısa süreli bir parlaklık yaratabilir, diğeri ise uzun vadeli bir istikrar sağlar. Bu nedenle hırsı yalnızca olumsuz, azimi ise yalnızca olumlu görmek yanıltıcıdır. Denge sağlandığında hırs hedef belirlemeye yardımcı olabilir; azim ise bu hedefe ulaşmak için gerekli sabrı ve istikrarı sunar.
Bu farkı gündelik yaşamda kolayca gözlemleyebiliriz. Örneğin çoğu kişi sınav öncesinde gece boyunca ders çalıştığını hatırlar. O an bizi masaya oturtan şey genellikle hırstır: Daha yüksek not almak, arkadaşlarımızdan daha başarılı olmak ya da öğretmenin gözünde öne çıkmak. Buradaki motivasyon, büyük ölçüde başkalarının bakışıyla ilgilidir. Buna karşın aynı sınav için aylarca düzenli çalışan öğrenci azimi temsil eder. Burada başarı, kişinin içsel motivasyonunu kullanarak sabırlı bir şekilde ilerlemesinden kaynaklanır.
Benzer bir durum iş hayatında da karşımıza çıkar. Terfi isteyen iki çalışanı düşünelim. Birincisi, başkalarını geride bırakma isteğiyle gece gündüz çalışır, sürekli kıyas yapar ve dışsal ödüllere odaklanır. İkincisi ise aynı hedef için düzenli, sabırlı ve istikrarlı şekilde emek verir. Her iki çalışan da başarıya ulaşabilir, fakat biri dışsal kıyasla, diğeri içsel bağlılıkla motive olur. Bu farklılık, sürecin nasıl deneyimlendiğini de belirler.
Psikoloji bu ayrımı motivasyon teorileri üzerinden açıklamaktadır. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre hırs, daha çok saygı ve statü ihtiyaçlarıyla ilişkilidir; azim ise kendini gerçekleştirme basamağına daha yakın durur (Maslow, 1943). Benzer şekilde Deci ve Ryan’ın öz-belirleme kuramı, hırsı dışsal motivasyon; azimi ise özerklik, yeterlik ve aidiyet gibi temel psikolojik ihtiyaçlara dayanan içsel motivasyonla ilişkilendirir (Ryan & Deci, 2000). Bu nedenle hırs geçici bir tatmin yaratabilirken, azim daha kalıcı bir doyum sağlar.
Araştırmalar da bu ayrımı desteklemektedir. Aşırı hırs, zamanla stres, tatminsizlik ve tükenmişlik yaratabilir (Howard & Pritchard, 2021). Çünkü hırslı birey için başarı çoğunlukla “başkalarından daha iyi olmak” anlamına gelir ve bu kıyas döngüsü kolay kolay bitmez. Buna karşın azim, bireyin uzun vadeli amaçlarına bağlı kalarak kendi potansiyelini gerçekleştirmesine imkân tanır. Angela Duckworth ve çalışma arkadaşlarının (2007) vurguladığı gibi, azim; tutku, sabır ve sürekli çaba sayesinde istikrarlı bir başarı sağlar. Bu da psikolojik iyi oluşu destekler.
Sonuç olarak, başarıya giden yolda hırs ve azim birbirinden farklı ama birbirini tamamlayan iki güçtür. Hırs, bize “nereye gitmek istediğimizi” gösterir; azim ise “oraya nasıl ulaşacağımızı” belirler. Psikolojik açıdan bakıldığında, hırs geçici bir motivasyon kaynağı sunarken, azim bireyin uzun vadeli doyum ve anlam arayışına hizmet eder. Bu nedenle asıl mesele, hangi motivasyonu beslediğimizdir: Kısa süreli bir parıltıyı mı, yoksa uzun vadeli bir istikrarı mı?
Kaynakça
Duckworth, A. L., Peterson, C., Matthews, M. D., & Kelly, D. R. (2007). Grit: Perseverance and passion for long-term goals. Journal of Personality and Social Psychology, 92(6), 1087–1101. https://doi.org/10.1037/0022-3514.92.6.1087
Howard, J. L., & Pritchard, R. D. (2021). Ambition, goals, and performance: The double-edged sword of striving for success. Motivation Science, 7(3), 205–220. https://doi.org/10.1037/mot0000206
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396. https://doi.org/10.1037/h0054346
Psychology Today. (2024). Ambition. In Psychology Today. https://www.psychologytoday.com
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68–78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68
Schaffner, A. K. (2020). The art of self-improvement: Ten timeless truths. Yale University Press.
