Bir şeye canımız sıkıldığında neden sosyal medyaya girip video kaydırmaya başlarız?
Belki farkına bile varmadan telefonu elimize alıyor ve saatlerce kaydırıyoruz. O an negatif duygular bir nebze unutuluyor olabilir, ancak bu kısa süreli kaçış gerçekten sağlıklı bir strateji mi?
Duygu Düzenleme Nedir?
Duygu düzenleme, kişinin yaşadığı duyguları fark etme, yoğunluğunu kontrol etme ve bunları işlevsel biçimde yönlendirme sürecidir (Gross, 1998). Hem bilinçli hem de otomatik mekanizmaları içerir ve psikolojik iyi oluş üzerinde kritik bir rol oynar.
Örneğin, sınavda başarısız olan bir öğrencinin “Bu sadece bir deneyimdi, yeni bir şansım olacak.” diyerek kendini motive etmesi adaptif bir stratejidir. Buna karşılık, olumsuz hislerden kaçmak için sürekli sosyal medyaya yönelmek, maladaptif yani sağlıksız bir strateji olarak değerlendirilir.
Anlık Rahatlama mı, Uzun Vadeli Zarar mı?
Araştırmalar, duygu düzenleme becerilerinin psikolojik dayanıklılık ve iyi oluşla yakından ilişkili olduğunu göstermektedir (Aldao, Nolen-Hoeksema & Schweizer, 2010).
Bireyler olumsuz duygularla yüzleşmek yerine kısa vadeli dikkat dağıtıcı yöntemlere başvurduğunda, duygularla sağlıklı baş etme becerisi zayıflar. Adaptif stratejiler (örneğin problem çözme ve sosyal destek arama) stresi yönetmeyi kolaylaştırırken, aşırı sosyal medya kullanımı kısa vadeli rahatlama sağlasa da uzun vadede kaygı ve depresyon riskini artırır.
Dopaminin Aldatıcı Etkisi
Sosyal medyada beğendiğimiz videoları kaydırdıkça vücudumuzda anlık bir dopamin artışı meydana gelir. Dopamin, ödül ve haz duygusuyla ilişkili bir nörotransmitterdir ve bu anlık artış, kişinin moralini geçici olarak yükseltir (Montag & Reuter, 2017).
Bu yüzden sıkıldığımızda ya da olumsuz bir duyguyla karşılaştığımızda elimizin refleks olarak telefona gitmesi şaşırtıcı değildir. Aslında beynimiz kısa süreli bir rahatlama mekanizmasına başvurmaktadır. Ancak bu kalıcı bir rahatlama değildir.
Başka bir deyişle, dopaminin sağladığı o hızlı “iyi hissetme” hissi aslında yanıltıcıdır; kişi olumsuz duygularını çözmek yerine sadece üzerini örtmüş olur.
Sağlıklı Duygu Düzenleme Yolları
Klinik uygulamalarda amaç, bireyleri sadece kısa süreli rahatlama sağlayan mekanizmalara bağımlı olmaktan kurtarmaktır. Bu kapsamda öne çıkan yöntemler şunlardır:
1. Mindfulness (Farkındalık) Uygulamaları
Mindfulness, bireyin mevcut anı yargılamadan fark etmesini sağlayan bir tekniktir.
Araştırmalar, mindfulness uygulamalarının stres ve kaygıyı azalttığını, duygusal farkındalığı artırdığını ve genel psikolojik iyi oluşu iyileştirdiğini göstermektedir (Keng, Smoski & Robins, 2011).
Örneğin, nefes egzersizleri veya beden taraması gibi uygulamalar, bireylerin duygusal tepkilerini daha iyi yönetmelerine yardımcı olabilir.
2. Bilişsel Yeniden Değerlendirme (Cognitive Reappraisal)
Bilişsel yeniden değerlendirme, bireyin olumsuz düşüncelerini daha olumlu bir şekilde yeniden çerçevelemesini sağlar.
Örneğin, bir başarısızlık durumunda “Bu deneyim bana yeni bir şeyler öğretti.” şeklinde bir değerlendirme yapmak, olumsuz duyguları hafifletebilir.
3. Kabul ve Kararlılık Terapisi
Duygusal kabul, bireyin olumsuz duyguları bastırmadan kabul etmesini ve onlarla barışık bir şekilde yaşamasını ifade eder.
Araştırmalar, kabul stratejilerinin psikolojik esnekliği artırdığını ve depresyonun semptomlarını azalttığını göstermektedir (Hayes, Strosahl & Wilson, 1999).
Örneğin, stresli olduğunuz bir gün sosyal medyada video kaydırmak yerine, “Şu an gerçekten çok yorgunum ve stresliyim, bu hisler normal.” diyerek bu duyguyu fark etmeyi ve kabul etmeyi önerir. Böylece kişi, olumsuz duygularıyla yüzleşir ama onları bastırıp yanlış yöntemlerle geçici rahatlama aramaktan kaçınır.
4. Duygu Toleransı Becerileri
Duygu toleransı, bireylerin yoğun duygusal durumlarla başa çıkabilme yeteneğidir. Bu beceriler, bireylerin duygusal acıyı geçici olarak tolere etmelerini ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmelerini sağlar.
Örneğin, duygusal bir durumda derin nefes almak veya kısa bir yürüyüş yapmak, duygusal yoğunluğu azaltabilir.
Bilinçli Bir Bakış
Belki elimiz yine telefona gidiyor ve bir sonraki videoyu kaydırıyoruz; kısa süreli bir rahatlama hissediyoruz. Ancak bu anlık dopamin patlaması, duygularımızla gerçek anlamda yüzleşmemizi engelliyor.
Mindfulness, bilişsel yeniden değerlendirme, kabul ve duygusal tolerans becerileri bize yalnızca kontrol ve farkındalık kazandırmakla kalmaz; uzun vadede psikolojik dayanıklılığımızı güçlendirir ve hayatın iniş çıkışlarını daha bilinçli karşılamamızı sağlar.
Sosyal medya kısa vadeli bir sığınak olabilir, ama gerçek özgürlük, hislerimizi bastırmak yerine anlamak ve onlarla yüzleşmekten geçer.
Kaynakça
-
Aldao, A., Nolen-Hoeksema, S., & Schweizer, S. (2010). Emotion-regulation strategies across psychopathology: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 30(2), 217–237.
-
Gross, J. J. (1998). The emerging field of emotion regulation: An integrative review. Review of General Psychology, 2(3), 271–299.
-
Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (1999). Acceptance and Commitment Therapy: An Experiential Approach to Behavior Change. Guilford Press.
-
Keng, S. L., Smoski, M. J., & Robins, C. J. (2011). Effects of mindfulness on psychological health: A review of empirical studies. Clinical Psychology Review, 31(6), 1041–1056.
-
Montag, C., & Reuter, M. (2017). Internet Addiction: Neuroscientific Approaches and Therapeutical Implications. Springer.
