Her davranış, çocuğun bir ihtiyacını, duygusunu ya da isteğini ifade etme biçimidir. Çocuğunuz sık sık kuralları çiğniyor, öfkesini kontrol edemiyor ya da sizi sürekli zorluyorsa yalnız olmayabilirsiniz. Ancak bazı davranışlar, sadece “yaramazlık” olarak değil daha derin bir soruna işaret ediyor olabilir.
Davranış Bozukluğu Nedir?
Davranış bozukluklarını, çocuğun sosyal kurallara ve otorite figürlerine sürekli şekilde karşı gelmesi, agresif tutumlar sergilemesi ya da çevreye zarar verici davranışlar göstermesiyle tanımlanmaktadır. Davranış sorunları gösteren çocuklar, hem akranları tarafından dışlanma riski taşırlar hem de bu akranlardan kazanabilecekleri önemli sosyal becerilerden mahrum kalabilirler (Erbaş, 2002). Bir davranışın problem olarak değerlendirilmesi için, çocuğun gelişim özellikleriyle birlikte bu davranışların ne kadar sık ve ne derecede şiddetli görüldüğü dikkatle analiz edilmelidir (Arı, Bayhan ve Artan, 1995). Çevresel baskılara bağlı olarak geçici biçimde ortaya çıkan ve zamanla kendiliğinden kaybolan davranışlar ise, süreklilik göstermedikleri için problem olarak kabul edilmemelidir (Arı, Bayhan ve Artan, 1995).
En sık rastlanan davranış bozukluğu türleri:
* Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğu
* Davranım Bozukluğu
* Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Hangi Davranışlar Normal, Hangileri Değil?
Her yaşın kendi içinde doğal zorlukları vardır. Bu yüzden davranışları değerlendirirken çocuğun yaşına uygun gelişimi dikkate alınmalıdır. Her çocuk zaman zaman itiraz edebilir ya da kuralları zorlayabilir. Ancak bu davranışlar uzun süre devam ediyorsa (haftalarca ya da aylarca), evde/okulda/arkadaş ilişkilerinde sorunlara neden oluyorsa, çocuğun günlük yaşantısını zorlaştırıyorsa davranış bozukluğu olabileceğini düşünebilir ve bir uzmandan destek alabiliriz.
* Sürekli inatlaşma, kurallara karşı gelme
* Dürtüsel hareket etme (düşünmeden yapmak)
* Aşırı öfke nöbetleri, bağırmak, vurmak
* Eşyaları kırmak ya da zarar vermek
* Yalan söyleme alışkanlığı
* Başkalarına zarar verme (çelme takmak, vurmak vb.)
* Evden ya da okuldan kaçma eğilimi
Neden Olur?
Davranış bozukluklarının oluşmasında tek bir sebep yoktur.
* Duygularını ifade edemeyen çocuklar, davranışlarıyla anlatır.
“Anlamıyorlar” diye bağıran çocuk aslında “Beni dinleyin” demek istiyor olabilir.
* Aile içi iletişim sorunları
Sürekli bağırılan, tehdit edilen ya da görmezden gelinen çocuklar kendilerini korumak için saldırganlaşabilir.
* Sınır koyulmayan ya da çok sert sınırlar konulan ev ortamları
Ne zaman ne yapması gerektiğini bilmeyen, aile içerisinde tutarlı sınırlar konulmayan çocuklar hem kendini güvende hissetmez hem de davranışlarıyla sık sık sınırları test eder.
* Model alma
Çocuklar gördüklerini taklit eder. Evde şiddet, öfke, sabırsızlık varsa çocuk bunu öğrenebilir ve hayata geçirebilir.
* İhmal, travma ya da duygusal eksiklikler
Kendini yeterince güvende hissetmeyen ve görülmeyen çocuklar, yaşadıkları huzursuzluk ve sıkıntıları davranışları aracılığıyla dışa vurabilirler.
* İlgisiz veya aşırı otoriter ebeveyn tutumları
* Aile içi şiddet, boşanma, ilgisizlik
* Düşük sosyoekonomik koşullar
* Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi eş zamanlı görülen başka tanılar da eşlik edebilir.
* Akran zorbalığına maruz kalmak
* Çocuğun mizacı ve biyolojik yatkınlıkları
Ne Yapabilirsiniz?
Erken müdahale, davranış bozukluklarının ilerlemesini önlemek açısından son derece etkili olmakla birlikte büyük bir önem de taşımaktadır. İşte önerilen bazı bilimsel temelli adımlar:
📌 Tutarlı ve net kurallar koyun. Her evde temel kurallar vardır ve bu kurallar aile fertleri ile birlikte belirlenmeli ve her zaman uygulanmalıdır.
📌 Olumlu davranışları fark edin ve pekiştirin. Çocuğunuzun olumlu bir davranışını hemen fark edip onu desteklemek, olumsuz davranışların sık sık gündeme gelmesinden çok daha etkili sonuç verir.
📌 Olumsuz davranışı etiketlemeyin, anlamaya çalışın. “Sen çok yaramazsın çok yaramazlık yapıyorsun” yerine, “Bu davranışı neden yaptığını merak ediyorum” demek daha yapıcı olabilmektedir.
📌 Destek alın. Davranış bozukluğu olan çocuklara yönelik bilişsel davranışçı terapi, sosyal beceri eğitimi ve ebeveyn danışmanlığı olumlu etki göstermektedir.
Sonuç Olarak…
Çocuklardaki davranış bozuklukları çoğu zaman ihmal edilir ya da sadece yaramazlık olarak adlandırılarak cezalarla çözülmeye çalışılır. Oysa bu davranışların ardında çoğunlukla çocuğun ifade edemediği duygusal ihtiyaçlar ve çözümlenmemiş aile içi dinamikler yatmaktadır. Erken fark etmek, anlamaya çalışmak ve sosyal hayatı etkilemeye başladığında destek almak, çocuğunuzun sağlıklı bir birey olarak gelişmesinde etkili olacaktır.
Kaynakça:
Arı, M., Bayhan, P. ve Artan, İ. (1995). Farklı Ana-Baba Tutumlarının 4–11 Yaş Grubu Çocuklarında Görülen Problem Durumlarına Etkisinin Araştırılması, 10. YA-PA Okulöncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri, s. 23-38.
Derman, M. T., & Başal, H. A. (2013). Okulöncesi Çocuklarında Gözlenen Davranış Problemleri İle Ailelerinin Anne-Baba Tutumları Arasındaki İlişki. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 115-144.
Erbaş, D. (2002). Problem Davranışların Azaltılmasında Olumlu Davranışsal Destek Planı Hazırlama”, A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 3(2), 41-50.
