Toksik ilişkiler, bireyler arasında tekrarlayan psikolojik, duygusal ve zaman zaman fiziksel zarar içeren etkileşimleri ifade eder. Bu ilişkilerin sürdürülmesinde döngüsel dinamikler, yani şiddet ve uzlaşma evrelerinin tekrarı, kritik rol oynar. Bu makale, toksik ilişkilerin döngüsel yapısını klinik ve kuramsal açıdan ele alarak; bağlanma stillerinin, travmatik bağlanmanın, narsisistik ve manipülatif davranışların, bilişsel-davranışsal mekanizmaların ve toplumsal-kültürel faktörlerin rolünü analiz eder. Ayrıca, etik olarak anonimleştirilmiş bir vaka örneği ile klinik müdahale stratejileri tartışılmaktadır. Makale, hem ulusal hem de uluslararası güncel literatürden yararlanılarak hazırlanmıştır.
Toksik ilişkiler, psikoloji literatüründe ve klinik uygulamada önemli bir araştırma alanıdır. Bu ilişkiler, bireyler arasında tekrar eden duygusal, psikolojik ve bazen fiziksel zararları kapsar. Tekrarlayan olumsuz davranışlar, mağdurun ilişkide kalmasına neden olan duygusal bağların oluşmasına yol açar. Döngüsel dinamikler, bu ilişkilerin sürdürülebilirliğinde temel bir mekanizmadır.
Walker (1979) tarafından ortaya konan cycle of abuse modeli, tekrarlayan şiddet ve uzlaşma evrelerini dört aşamada tanımlar: gerilim birikimi, şiddet olayı, uzlaşma/pişmanlık ve sakin dönem. Bu döngü, mağdurun ilişkiye bağlı kalmasına katkı sağlayan karmaşık psikolojik süreçleri açıklamada temel bir çerçeve sunar.
Son araştırmalar, toksik ilişkilerde travmatik bağlanma, narsisistik istismar, bağlanma stilleri, bilişsel çarpıtmalar ve toplumsal-kültürel normların döngüyü sürdürmede merkezi rol oynadığını göstermektedir (Shaughnessy et al., 2023; Day & diğ., 2021). Bu makale, döngüsel dinamikleri bütüncül bir bakış açısıyla analiz etmeyi ve klinik müdahale stratejilerini sunmayı amaçlamaktadır.
Walker’ın Şiddet Döngüsü (Cycle of Abuse)
Walker (1979), toksik ilişkilerde tekrarlayan şiddet ve uzlaşma döngüsünü dört evrede açıklar. Gerilim birikimi, şiddet olayı, uzlaşma/pişmanlık ve sakin dönem aşamaları, mağdurun ilişkide kalmasına neden olan psikolojik bağları oluşturur. Bu model, klinik uygulamada halen geniş kabul görmektedir ve döngüsel yapıları anlamada temel bir çerçeve sunar.
Travmatik Bağlanma
Travmatik bağlanma, güç dengesizliği ve tekrarlayan kötü muamele bağlamında mağdur ile saldırgan arasında gelişen güçlü duygusal bağları ifade eder. Bu bağlanma, ödül-ceza döngüleri ve aralıklı olumlu ilişki davranışları ile pekişir. Çocuklukta yaşanan bakım yetersizlikleri ve önceki travmalar, bireyleri bu döngülere yatkın hâle getirebilir (Shaughnessy et al., 2023).
Narsisistik ve Manipülatif Dinamikler
Narsisistik kötüye kullanım döngüleri (idealizasyon → değersizleştirme → ceza/terk), toksik ilişkilerin sık görülen bir alt tipidir. Bu ilişkilerde partnerin öz-değeri sistematik olarak aşındırılır; izolasyon ve duygusal manipülasyon öne çıkar. Narsisistik partnerin stratejileri, mağduru ilişkiye bağımlı kılacak şekilde yapılandırılır (Day & diğ., 2021).
Yöntem
Bu çalışma narratif derleme yöntemi ile hazırlanmıştır. Ulusal ve uluslararası literatürde “toxic relationships”, “cycle of abuse”, “traumatic bonding”, “narcissistic abuse”, “attachment and intimate partner violence” anahtar kelimeleri ile tarama yapılmıştır.
Özellikle 2000–2025 yılları arasında yayımlanan makaleler tercih edilmiştir. Seçilen çalışmaların klinik önemi yüksek ve hakemli dergilerde yayımlanmış olmalarına dikkat edilmiştir. Ayrıca, özgün vaka örneği ile literatürden elde edilen bulguların klinik uygulama perspektifi sunması amaçlanmıştır.
Materyal
Seçilen literatür, toksik ilişkiler ve döngüsel dinamikleri açıklayan kuramsal ve ampirik çalışmaları içermektedir. Makalelerde kullanılan örneklem türleri, ölçüm araçları ve bulguların klinik uygulanabilirliği incelenmiştir.
Vaka Örneği
Anonim Vaka: 28 yaşında, kadın, uzun süreli romantik ilişkide mağdur olan birey. Partneri, dönemsel olarak şiddet ve uzlaşma davranışları sergilemekteydi.
Vaka, klinik terapi sürecinde gözlemlenen döngüleri, travmatik bağlanma ve narsisistik manipülasyonu ortaya koymaktadır. Terapi sürecinde bilişsel-davranışsal ve bağlanma odaklı müdahaleler uygulanmıştır.
Bulgular ve Tartışma
Döngüyü Sürdüren Mekanizmalar
1. Bilişsel Mekanizmalar:
-
Bilişsel çarpıtmalar ve uyumsama (cognitive dissonance) mağdurun saldırganın davranışlarını mazur görmesini sağlar.
-
Normalleşme ve minimizasyon, tekerrür eden kötü muamelenin tolere edilmesini kolaylaştırır.
2. Duygusal Mekanizmalar:
-
Bağlanma ihtiyaçları ve ödül-ceza döngüsü, kısa süreli olumlu davranışlar ile ilişkiye bağlılığı güçlendirir.
-
Travmatik bağlanma, utanç, suçluluk ve korku duyguları ile mağduru ilişkide tutar.
3. Davranışsal ve Sosyal Mekanizmalar:
-
İzolasyon ve ekonomik bağımlılık döngüyü destekler.
-
Sosyal destek ağlarının zayıflığı, mağdurun yardım aramasını sınırlar.
Klinik Müdahaleler
-
Travma-inform terapi: Güvenlik, özerklik ve güçlendirme odaklıdır.
-
Bağlanma odaklı terapi: Döngüyü kırmak için bağlanma dinamikleri üzerinde çalışılır.
-
Bilişsel-davranışçı müdahaleler: Suçluluk ve utanç duygularının işlenmesini sağlar.
-
Güvenlik planlaması ve sosyal hizmet yönlendirmesi: Hukuki ve lojistik destek sağlanır.
Vaka örneğinde, bilişsel-davranışçı teknikler ve bağlanma odaklı terapiler ile mağdurun güvenlik duygusu yeniden kazanılmış ve döngü kırılmıştır.
Sonuç
Toksik ilişkilerde döngüsel dinamikler, biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel faktörlerin etkileşimiyle sürdürülmektedir. Klinik uygulamada, çok katmanlı müdahale stratejileri gereklidir.
Travma-inform ve bağlanma odaklı terapiler ile sosyal destek ve ekonomik güçlendirme, döngüyü kırmada etkili yöntemlerdir.
Kaynakça
-
Day, N. J. S., & diğ. (2021). Pathological narcissism: An analysis of interpersonal dynamics and impact on partners. Frontiers in Psychology.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9541508/ -
Shaughnessy, E. V., & diğ. (2023). Risk factors for traumatic bonding and associations with PTSD symptoms. Child Abuse & Neglect.
-
Walker, L. E. (1979). The Battered Woman. New York: Harper & Row.
-
Sangeetha, J., & Mohan, S. (2022). Strategic analysis of intimate partner violence (IPV) and the cycle of violence. International Journal of Social Sciences.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9233205/ -
Sunshine Coast DFV Coordination. (2022). Cycle of Violence.
