Dijital çağ, bilgiye hızlı erişim sağlarken olumsuz içeriklere maruziyetin de artmasına zemin hazırladı. Doomscrolling terimi, bireylerin internet ve sosyal medya aracılığıyla kötü, tehdit edici ya da korku uyandıran haberleri durmaksızın tüketmeleri anlamına geliyor. Bu alışkanlık, özellikle küresel kriz dönemlerinde, insanların ruh sağlığı üzerinde doğrudan etkili bir olgu haline geldi.
Literatür Tarama ve Küresel Veriler
Hard (sert) vs Soft (yumuşak) Haber Tüketimi
Hollanda’da yapılan bir çalışmada, televizyon üzerinden ciddi, kriz odaklı haberleri (hard news) izlemenin zaman içinde bireylerin zihinsel iyilik hâlini düşürdüğü, iken daha hafif, eğlenceli veya “story-odaklı” haberlerin (soft news) bu olumsuz etkiyi biraz hafiflettiği bulunmuş.
Pandemi Dönemi ve Medya Maruziyeti
COVID-19 sürecinde, salgına dair haberleri sürekli takip eden kişiler arasında depresyon, kaygı ve stres belirtilerinin belirgin şekilde yükseldiği görülmüş. Özellikle pandemi öncesinde ruh sağlığı açısından risk altında olan bireylerde bu etkiler daha güçlü ortaya çıkmış.
Kişilik Özellikleri ve Doomscrolling Eğilimi
Doomscrolling eğilimleri ile kişilik özellikleri arasında bağıntılar saptanmış: Örneğin, nevrotiklik ya da belirsizlik toleransının düşük olması gibi bireysel farklar, kötü haber tüketimini artırıyor ve bu durumdan psikolojik rahatsızlık yaşama riskini yükseltiyor.
Negatif Haberlerin Yayılma Dinamikleri
Negatif içerikli haber başlıklarının tıklanma oranlarının daha yüksek olması ve sosyal medya kullanıcılarının bu tür içerikleri paylaşmaya eğilimli olmaları, medya ortamında olumsuz içeriklerin daha görünür hale gelmesini sağlıyor. Bu durum, bireylerin farkında olmadan daha fazla kötü habere maruz kalmasına yol açıyor.
Anlık Duygusal Tepkiler
Kısa süreli olumsuz haber kliplerinin bile izlenmesi sonrası kişilerde anlık olarak üzüntü, moral bozukluğu ve zihinsel rahatsızlık hali oluştuğu gözlemlenmiş. Haber türü, içerik tonu ve bağlamın bu duygusal tepkiler üzerinde belirleyici olduğu vurgulanıyor.
Doomscrolling’in Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Dünya genelindeki araştırmaların ortak bulgularına göre, sürekli kötü haberlere maruz kalan bireylerde aşağıdaki etkiler sıklıkla görülüyor:
-
Artmış Kaygı ve Stres Düzeyleri
Sürekli tehdit algısının yükselmesi, kişinin gelecekle ilgili belirsizlik hissetmesine neden oluyor. Bu da kronik kaygı haline dönüşebiliyor. -
Depresyon ve Umutsuzluk Hissi
Olumsuz haberlerin sürekliliği, kişinin dünya görüşünü karamsarlığa kaydırabiliyor; umut kaynaklarının azalması kişide depresif belirtilerin artmasına yol açıyor. -
Uyku Bozuklukları
Yatmadan önce ekran başında olumsuz içerik izleme ya da okuma, zihni aktif hale getirip rahatlamayı zorlaştırıyor; bu durum uyku kalitesini bozabiliyor. -
Varoluşsal Korkular ve Umutsuzluk
Kişi, ölüm, kontrol kaybı, dünyadaki adaletsizlik gibi daha büyük ölçekli korkularla yüzleşince, yaşamın anlamı ve varoluşsal sorular ön plana çıkabiliyor. -
İşlevsellikte Düşüş ve Sosyal İzolasyon
Haberlere sürekli dikkat vermek, odaklanmayı zorlaştırır; gündelik işleri ya da sosyal ilişkileri sürdürmek güçleşebilir. Ayrıca kişiler negatif duygularla baş etmek için sosyal olarak geri çekilebiliyor.
Doomscrolling’in Temel Kaynakları ve Mekanizmaları
Dünya genelinde yapılan analizlere göre, aşağıdaki faktörler doomscrolling’i besliyor:
-
Negativity Bias (Olumsuzluk Eğilimi)
İnsan beyni evrimsel olarak tehlikeli, riskli ya da olumsuz bilgileri daha hızlı algılamaya eğilimli. Medya da bu eğilimi kullanarak dikkat çeken negatif başlıkları öne çıkarıyor. -
Belirsizlik ve Kontrol Arzusu
Özellikle kriz zamanlarında, bireyler “ne oluyor, bundan sonra ne olacak?” sorularına yanıt arıyor. Haberlere sıkça başvurarak bilgi toplamaya çalışmak, kontrol hissini geri kazanmaya yönelik bir çaba olsa da, aşırı maruziyet kaygıyı artırabiliyor. -
Medya ve Sosyal Medyanın Algoritmik Yapıları
Platformlar etkileşimi artıracak içerikleri öne çıkarıyor; olumsuz ve kışkırtıcı içerikler genellikle daha fazla etkileşim aldığı için görünürlüğü yüksek oluyor. Bu durum kullanıcıların istemeden de olsa bu içeriklere daha sık maruz kalmasına neden oluyor. -
Problemli Haber Tüketim Profili
Bazı bireyler haber takibini kontrolsüz bir biçimde yapıyor; bildirimlerden bağımsız olarak “haber sitelerine girme” ya da “sosyal medyada akışları kontrol etme” davranışları zaman ve ruhsal sınırları zorlayabiliyor.
Başa Çıkma Stratejileri
Dünya çapında önerilen müdahaleler ve stratejiler şunlar:
-
Tüketim zamanını sınırlamak
Özellikle sabah ve akşam gibi dönemeçlerde kötü haberlerin izlenmesini sınırlandırmak; yatmadan önce ekran kullanımını azaltmak. -
Günlük rutine denge katmak
Olumlu içerik kaynaklarına yönelmek, hobi edinmek, doğa ile temas veya fiziksel aktivite gibi faaliyetlerle zihni “negatif bilgi akışından” uzaklaştırmak. -
Eleştirel medya okuryazarlığı geliştirmek
Haber kaynağını, bağlamı, içeriğin niyetini sorgulamak; abartılı başlıklar, görsel şiddet kullanımı, konunun duygusal yönüne odaklanma eğilimini fark etmek. -
Psikolojik destek aramak
Kaygı, depresyon ya da sürekli stres hali uzun süre devam ediyorsa profesyonel yardım almak; terapi, psikolojik danışmanlık ya da destek gruplarına başvurmak.
Sonuç
Doomscrolling, modern bilgi ortamının kaçınılmaz bir sonucu olarak ortaya çıkmış bir davranış biçimidir; ancak bu davranış, bireyin ruh sağlığı üzerinde hem kısa hem uzun vadeli olumsuz etkiler doğurabilir. Dünya genelindeki araştırmalar, kaygı, depresyon, uyku bozuklukları, varoluşsal korkular ve sosyal işlevsellikte düşüş gibi etkileri belgelerken; belirsizlik, medya yapıları ve bireysel psikolojik eğilimler bu durumun başlıca tetikleyicileri olarak öne çıkmaktadır.
Bilinçli medya tüketimi, yaşam tarzı düzenlemeleri ve psikolojik dayanıklılığı güçlendiren stratejilerle bu olumsuzluklar hafifletilebilir.
Kaynakça
-
Boukes, M., & Vliegenthart, R. (2017). News Consumption and Its Unpleasant Side Effect: Studying the Effect of Hard and Soft News Exposure on Mental Well-Being Over Time. Journal of Media Psychology, 29(3), 137-147. DOI: 10.1027/1864-1105/a000224
-
The Mental Health Impact of Daily News Exposure During the COVID-19 Pandemic [Çevrimiçi çalışma]. PMC.
-
Doomscrolling Scale: Its Association with Personality Traits. PMC. PMC
-
Beyond the Scroll: Exploring How Intolerance of Uncertainty and Trait Anxiety Predict Doomscrolling. ScienceDirect.
-
Negative Online News Articles Are Shared More to Social Media. Nature Scientific Reports.
-
Mayo Clinic – Doomscrolling and Mental Health: Strategies to Mitigate Effects.
-
University of California – Expert Explains Why We’re Wired for Worry.
-
Problematic News Consumption and Its Relationship to Mental and Physical Health: A Replication Study. Health Communication.
