Anksiyete, insanlığın bilinen en eski duygularından biridir. Antik Yunan’dan itibaren gelen anksiyete daha “panik” olarak bilinen bir duygu olarak tanımlanmıştır. (Emel Sunar, 2025) Bu terim doğada korku ve kaçış tepkilerinin sonucunda oluşan bir tür tepki olarak nitelendirilse de gelecek yüzyıllarda Romalı filozof Seneca, bireyin kendine karşı duyduğu kontrolsüz endişe ile ilişkilendirmiştir. (Seneca, 2015) Bazı zaman dilimlerinde ve farklı kültürlerde anksiyetenin inanç eksikliğinden ortaya çıktığı savunulmuştur. Danışan tarafından sanki çok kötü bir şey olacak, yüreğimde bir sıkıntı var, öküz oturdu gibi tabirlerle betimlenir. (Öztürk, 2015) Genellikle yaşam kalitesini olumsuz etkileyen bu durumun patolojik boyuta gelmesi için şiddeti çok önemlidir. Sigmund Freud, anksiyeteyi bilinçdışındaki çatışmaların bir sonucu olarak görmüştür. (Freud, 1926) Bu duruma “nörotik anksiyete” ismini vermiştir. Günümüzde ise anksiyete, biyolojik, bilişsel ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle şekillenen bir durum olarak kabul edilmektedir. Modern psikiyatride anksiyete bozuklukları, eğer bireyin günlük işlevini değiştiriyorsa, bozuyorsa tedavi edilmesi gereken patolojik problemidir. (Kessler, 2009)
BDT (Bilişsel-Davranışçı Terapi) irrasyonel düşüncelerimizin ve onların etki ettiği işlevsiz davranış problemlerimizi çözüme kavuşturan bir çeşit terapi ekolüdür. BDT üç kuşaktan oluşmaktadır. İlk kuşak sadece davranışları incelerken, ikinci kuşak davranış ve biliş üzerindedir. Üçüncü kuşak hepsinin karışık kullanıldığı ve günümüzdeki halidir. Buna mindfulness örnek verilebilir. (Vatan, 2016) Depresyon, kaygı bozukluğu ve anksiyete gibi ruh sağlığı alanlarında tedavi ekolü olarak kullanılır.
BDT EKOLÜNDE ANKSİYETE NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, sosyal fobi (sosyal kaygı bozukluğu), performans kaygı bozukluğu gibi örnekler verilebilir. DSM-5’e göre en az altı ay boyunca devam eden aşırı endişe, gerginlik duyguları hakim olduğunda verilen isimdir. Bu düşüncelerin bireyin günlük işlevini bozduğunda ve karar verme mekanizmasına etki ettiğinde kişinin tedaviye ihtiyacı vardır. Örneğin, Beck ve meslektaşları (1985) tarafından geliştirilen BDT’nin anksiyete bozukluklarının tedavisindeki etkinliği üzerine yapılan kapsamlı çalışmalar, bu terapinin yaygın kullanımını desteklemiştir.
Vaka Örneği
Bay B, 16 yaşında bir lise öğrencisidir ve ailesiyle birlikte yaşamaktadır. 26 yaşında bir abisi bulunan Bay B’nin annesi ev hanımı, babası ise inşaat sektöründe çalışmaktadır. Ebeveynleri yaklaşık beş yıl önce babasının alkol problemi ve aile içi çatışmalar nedeniyle boşanmış, iki yıl önce tekrar bir araya gelmişlerdir. Abisinin, annesiyle tartışmaları sırasında sürekli “babamın yanına taşınırım” tehdidinde bulunduğunu ve ebeveynlerinin barışmasında bu baskının etkili olduğunu düşünen Bay B, abisine karşı hala öfke duymakta ve bu durumu sıkça yüzüne vurmaktadır.
Ebeveynlerinin tekrar bir araya gelmesine rağmen, babasının alkol kullanımı sürmekte ve evdeki tartışmalar devam etmektedir. Bay B, bu çatışmalardan etkilenmekte, kavgalar sırasında kendini odasına kapatarak ortamdan uzaklaşmaya çalışmaktadır. Okul yaşantısında ise saç stili, giyim tarzı ve konuşması nedeniyle akran zorbalığına maruz kalmaktadır. Tartışmadan kaçınan ve kibar bir yapıya sahip olan Bay B, zorbalıkla espri yaparak ya da arkadaşlarının sevgisini kazanmaya çalışarak başa çıkmaktadır.
Geçmişte cinsel kimliğiyle ilgili sorgulamalar yaşamış, eşcinsellik üzerine düşünmüş ancak zamanla aseksüel olduğuna karar vermiştir. Romantik ilişkiler kurmakta ve sürdürmekte zorlandığını, bu nedenle duygusal bağlar kurmada sıkıntı yaşadığını ifade etmiştir. Bu durumun içsel çatışmalarını artırdığını ve kişisel gelişimini etkilediğini belirtmiştir. Yoğun stres anlarında kalp sıkışması ve ağrısı yaşadığını söyleyen Bay B, sürekli tekrarlayan olumsuz düşünceler ve kaygılarla baş etmekte zorlanmaktadır. Son sekiz aydır motivasyon kaybı ve ani enerji patlamaları arasında gidip gelen duygusal dalgalanmalar yaşamaktadır.
Yöntem
Bu vakanın durumunu BDT perspektifiyle açıklamak gerekirse, Bay B’nin yaşam koşulları, yaşadığı durumlara verdiği tepkiler, hayatıyla ilgili aldığı kararlar detaylı şekilde gözlemlenmiştir. Yapılandırılmış seans görüşmeleri 14 seans sürmüştür. Bay B’nin tanı raporunda sürekli endişe, gerginlik hali ve kontrol edilemeyen kaygı durumunun en az altı ay boyunca devam ettiği yazılmıştır. Diğer tanılardan ayıran semptom olarak bir tetikleyici stres kaynağının olmamasıdır, genel bir endişe hali taşır. (Balkesen, Y.S. 2024)
İlk seanslar tanı ve güven kurma üzerine geçmiştir. Sonraki aşamada akran zorbalığı ve başa çıkma stratejileri üzerine kurulmuştur. Bu kısımda zorbalıkla ilgili oluşan olumsuz otomatik düşünceler tespit edilmiştir. Kısa vadede baş etme stratejilerinin arasında mizah olduğu savunulmuştur. Sonraki seans kısmı cinsel kimlik ve bununla ilgili duygusal bağlantılardır. Hangi faktörlerin eşcinsellik düşüncelerini etkilediği, bunun sonucundaki bağlantılar ve başa çıkma mekanizmaları uzmanlar tarafından izlenmiştir. Seanslar, Bay B’nin cinsel kimlik ve duygusal bağlantılar konusundaki içsel deneyimlerini anlaması, kabullenmesi ve sağlıklı bir şekilde yönetebilmesi için yönlendirilmiştir. Son seanslarında ise davranışsal ve zihinsel kaçınmalar veya yoğun kaygı yaşadığındaki başa çıkma ve savunma yolları üzerinde durulmuş; gerekli maruz bırakmalar (exposure) yapılmış ve en son olarak da gelecek planlamasına geçilmiştir.
Sonuç
Anksiyetenin kelime anlamı ilk insanlık yıllarına kadar gider fakat anksiyete kelimesi günümüzde kullanılmaya başlanmıştır. Yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk gibi birçok ortak semptom içeren bozukluklar vardır. BDT de kaygı bozukluğu için çok kullanılan bir terapi ekolüdür. İlk seanslarda terapötik bağ kurulur, aynı zamanda bir terapi hedefi belirlenir. Bir vaka formülasyonu kurulur ve gerekli teknikler (örneğin exposure gibi) kullandıktan sonra başarılı bir BDT çalışması yapılmış olunur. Vaka örneği olan Bay B’de 14 seans süren bir BDT çalışması örneğidir.
REFERANS
-
Çıtak, S. (2018). Anksiyete bozukluklarında tedavi yaklaşımları: Psikoterapi ve farmakoterapi. Turkiye Klinikleri Family Medicine-Special Topics, 9(3), 141-149.
-
CEYHAN, A. G., & KARAAZİZ, M. (2024). Anksiyete Bozukluğu Semptomları ve Tedavisi: Bir Olgu Sunumu. Ulusal ve Uluslararası Sosyoloji ve Ekonomi Dergisi, 5(4), 754-763.
-
SUNAR, E., & KARAAZİZ, M. (2025). DEPRESYON ve ANKSİYETE: ZİHNİN İKİLİ YÜKÜ. ASES INTERNATIONAL JOURNAL OF HEALTH AND SPORTS SCIENCES (ISSN: 3023-5723), 3(1), 253-267.
-
Bal, U., Çakmak, S., & Uğuz, Ş. (2013). Anksiyete bozukluklarında cinsiyete göre semptom farklılıkları. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 22(4), 441-459.
-
Balkesen, Y. S., & Karaaziz, M. (2024). Yaygın Anksiyete Bozukluğunun Bilişsel Davranışçı Terapi ile Tedavisi: Bir Vaka İncelemesi. European Archives of Social Sciences, 1(2).
