Günümüz dijital çağında online oyun bağımlılığı, çocuk ve ergenlerin gelişimini tehlikeye sokan önemli bir toplum sağlığı sorunu haline gelmiştir. Bu çalışma, online oyun bağımlılığının çocukların fiziksel, psikolojik ve sosyal gelişim parametreleri ile aile sistemlerinin işleyişi üzerindeki etkilerini incelemeyi ve çözüm önerileri sunmayı amaçlamaktadır. Literatür taraması yöntemiyle hazırlanan makalede, öforik oyun oynama davranışının çocuklarda obezite, uyku bozuklukları, akademik başarısızlık ve sosyal izolasyon gibi sorunlara yol açtığı; aile içi çatışmaları artırdığı ve ebeveyn-çocuk birlikteliğini zayıflattığı ortaya konmuştur. Çalışmada ayrıca, bu sorunla başa çıkmak için aile temelli müdahaleler, psikoeğitim programları ve okul destek sistemleri önerilmiştir.
OYUN BAĞIMLILIĞINA GİRİŞ
Günümüzde teknolojinin hızlı gelişimi ve dijitalleşmenin yaygınlaşmasıyla birlikte, dijital oyunlar çocuk ve ergenlerin günlük yaşamlarında giderek daha merkezi bir rol üstlenmektedir. Özellikle akıllı cihazların ve yüksek hızlı internet erişiminin artması, çocukların dijital oyunlara erişimini kolaylaştırmış ve oyun oynama sürelerinde belirgin bir artışa yol açmıştır. Dijital oyunlar, başlangıçta eğlence ve boş zaman aktivitesi olarak görülse dahi, zaman içinde bazı bireyler için kontrol edilemez bir davranış modeline dönüşebilmektedir.
Bu kontrolsüz ve aşırı kullanım durumu, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından 2018 yılında resmi olarak “oyun oynama bozukluğu” (gaming disorder) olarak tanımlanmış ve Uluslararası Hastalık Sınıflandırması’nın 11. revizyonunda yer almıştır. WHO’nun tanımına göre, oyun oynama bozukluğu; oyun oynamaya karşı kontrolün kaybedilmesi, oyuna diğer yaşam aktivitelerinden daha fazla öncelik verilmesi ve olumsuz sonuçlara rağmen bu davranışın sürdürülmesi ile karakterize bir durumdur.
Çevrimiçi oyun bağımlılığı, sadece bireysel düzeyde değil, aynı zamanda aile dinamikleri üzerinde derin etkileri olan çok boyutlu bir sorundur. Bu bağımlılık türü, çocuğun bedensel sağlığını, psikolojik iyi oluş halini ve sosyal gelişimini olumsuz yönde etkilemekte, aynı zamanda aile içi dinamiklerde ciddi bozulmalara neden olabilmektedir. Aile üyeleri arasındaki etkileşim kalitesinin azalması, tartışmaların artması ve ebeveyn-çocuk ilişkisinin zedelenmesi, bu olumsuz etkilerin en belirgin örneklerindendir.
Özellikle ergenlik dönemindeki bireyler, bu bağımlılık türüne karşı daha güçsüz görünmektedir. Ergen beyninin gelişim sürecinde olması, ödül mekanizmalarının daha narin çalışması ve dürtü kontrolünün henüz tam olarak gelişmemiş olması, bu yaş grubunu risk altına sokmaktadır. Ayrıca, pandemi döneminde artan dijitalleşme ve sosyal izolasyon, bu sorunun yaygınlığını daha da artırmıştır. Bu bağlamda, online oyun bağımlılığının çocuk ve ailesi üzerindeki etkilerinin anlaşılması ve uygun müdahale stratejilerinin geliştirilmesi önem taşımaktadır.
ONLİNE OYUN BAĞIMLILIĞININ ÇOCUK GELİŞİMİNE ETKİLERİ
Online oyun bağımlılığının çocuklar üzerindeki etkileri bedensel, psikolojik ve sosyal boyutlarda incelenebilir. Fiziksel sağlık açısından uzun süreli hareketsiz duruş, obezite ve kas-iskelet sistemi problemlerine yol açmaktadır. Gece saatlerine kadar oyun oynama ise uyku düzenini bozarak melatonin salınımını olumsuz etkilemektedir. Psikolojik etkiler arasında dikkat eksikliği, akademik başarısızlık, anksiyete ve depresyon öne çıkmaktadır. Özellikle oyunlardaki rekabet ortamı, çocuklarda öfke kontrol sorunlarına ve agresif davranışlara neden olabilmektedir. Sosyal açıdan ise sanal etkileşimlerin artması, yüz yüze iletişim becerilerinin çoğalmasını engellemekte ve çocukları sosyalleştirmekten uzaklaşmasına yol açmaktadır.
AİLE DİNAMİKLERİNE ETKİSİ
Online oyun bağımlılığı, ailede ilişkilerin ciddi bozulmalarına neden olmaktadır. En belirgin sorun, oyun süreleri üzerinde yaşanan çatışmalardır. Ebeveynlerin koyduğu sınırlara uymama, aile hiyerarşisini zedelemekte ve disiplin sorunlarını beraberinde getirmektedir.
Aile içi iletişimde kaliteli zamanın azalması ve duygusal mesafenin artması diğer önemli sorunlardır. Gençler, aileleriyle duygusal paylaşımlardan kaçınmakta, ortak aktivitelere katılımı reddetmektedir. Ayrıca, sorumlulukların yok sayılması ve evde aileye yardım etmeme, okul ödevlerinin ertelenmesi, aile düzenini bozmaktadır.
OYUN BAĞIMLILIĞINDAN KURTULMAYA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Online oyun bağımlılığıyla mücadelede çok yönlü yaklaşımlar gerekmektedir. Aile temelli müdahaleler arasında net sınırlar koyma ve alternatif aktiviteler sunma öne çıkmaktadır. Spor, sanat gibi etkinliklere teşvik edilmesi, çocukların dijital dünyadan uzaklaşmasına olanak sağlayabilir.
Psikoeğitim ve terapötik müdahaleler de etkili çözüm yolları sunmaktadır. Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), bağımlılık döngüsünü kırmada öne çıkan bir araçtır. Aile terapisi ise iletişim becerilerini güçlendirerek ilişkileri onarmaya yardımcı olur.
Okul temelli önleme programları da büyük önem taşımaktadır. Psikolojik danışmanlık hizmetleri kapsamında düzenlenecek farkındalık seminerleri ve sosyal destek ağları oluşturma projeleri, risk altındaki çocuklara ulaşmada etkili olabilir.
OYUN BAĞIMLILIĞINA KARŞI UYANIK OLUN
Online oyun bağımlılığı, günümüzde çocukların gelişimini ve aile uyumunu tehdit eden çok önemli bir sorundur. Bu çalışmada, bağımlılığın olumsuz etkileri literatür ışığında ortaya konmuş ve çözüm önerileri sunulmuştur. Etkili müdahale stratejileri geliştirmek için aile, okul ve uzmanların iş birliği içinde çalışması gerekmektedir.
Gelecek araştırmalarda, dijital bağımlılıkla mücadelede bütüncül yaklaşımların etkinliğini değerlendiren boylamsal çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
