Başlamadan Önce:
Bu yazının temeli Thomas Erikson’un “Etrafım Psikopatlarla Dolu” isimli kitabına dayanmaktadır. Oradaki bilgilerin incelenip yorumlanmasıyla oluşturulmuştur.
Önceki yazımızda manipülasyonun tanımı, yönü (iyi ya da kötü olma durumu), amaçları ve günlük hayattaki örnekleri üzerinde durmuştuk. Şimdi ise önce manipülasyonun karanlık tarafına, ardından ise bu karanlığı nasıl aydınlatacağımıza değineceğiz. Yani psikolojik şiddet raddesine gelen manipülasyon türlerine ve bu manipülasyonlarla genel olarak nasıl başa çıkacağımızdan bahsedeceğiz. Hazırsanız başlayalım.
Şeytanın Silahları: Yaygın Manipülasyon Teknikleri
1. Düzensiz Pozitif Pekiştirme:
Uzun süre övüp bir süre sonra övgüyü nedensizce keser. Sizi bir süre sürekli ve aşırı pohpohlayarak övmüş ve bir zaman sonra bu övgülerin sıklığında azalma olmuş birini mutlaka hatırlarsınız. Tıpkı peynirle beslenen farenin haftalarca peynir alamasa bile bir gün alacağı umuduyla manivelaya basıp durması gibi, sizi tekrar eskisi gibi övmesi (yani size değer vermesi) için sürekli olarak bir çaba içerisine girersiniz.
2. Esrarengiz Sis Perdeleri:
Onunla problem davranışı hakkında konuşmak istersiniz ama konu sizin yaptığınız bir yanlışa döner. Telefonunu masada bırakmıştır ve siz de açarsınız; başka kadınlarla flört edercesine yazıştığını görürsünüz. Bunu onunla konuşmaya çalıştığınızda ise sizi kişisel alanını ihlal etmenizle suçlar ya da arkadaşlarınızdan biriyle çok yakın olmanızı sorun etmediğini, ancak bu durumu kendi yapınca neden suçlu olduğunu sorgulatmaya çalışır.
3. Negatif Pekiştirme:
Onun hoşuna giden bir şey yaparsınız ve o da karşılığında hoşunuza gitmeyen şeyi yapmayı bırakır. Çok basittir: yapılması istenen bir şey yapıldığında istenmeyen davranış ortadan kaldırılır. Örneğin, sonunda onun paranızla istediğini yapmasına izin verirsiniz ve o da sizi bir süreliğine rahatsız etmeyi bırakır. Ya da siz yokken “en yakın kız arkadaşını” eve çağırmasına izin verirsiniz ve o da bir süre size arkadaşlarınız üzerinden saldırmayı bırakır.
4. Sevgi Bombardımanı:
Sizi göklere çıkaracak kadar yoğun bir sevgi gösterisinde bulunur. “Daha önce hiç böyle hissetmemişsinizdir.” Bu söz, sonu hüsranla biten çoğu ilişkinin başında duyduğunuz bir ifadedir. İlk tanışmada size bu sözü söyletebilmek için elinden geleni yapacaktır ama ilişki ciddileşmeye başladığı zaman…
5. Duygularınızı Aleyhinize Çevirmek:
Çabucak bağıran biriyseniz önce sizi kızdırır ve sonrasında şu sihirli cümleyi kurar: “Sen busun işte!” Sizi duygularınızdan vurmak ana hedefidir. O yüzden sizi önce o duyguya getirir, sonrasında o duyguyla vurur.
6. Drama Üçgeni:
Sizin tam zıttınız olan biriyle tanıştığını ve onun muhteşem biri olduğunu anlatmaya başlar. Size olan ilgiyi kestikten sonra ilgiyi alabileceği başka birileriyle tanışır ya da tanışmış gibi yapar. Hatta bunu size de anlatır. Ne hikmetse tanıştığı kişi sizin tam zıttınız ve sizden bin kat daha iyi ve anlayışlı biridir.
7. Gaslighting:
Olmamışı olmuş ve siz yapmışsınız gibi gösterir, bu sayede kendinizden kuşkulanmaya başlarsınız. Geçen gün aldığı ve en sevdiği tişörtünün üstüne fıstık ezmesi döktüğünüz için izi kalmıştır ve geçmemiştir. Zaten ondan önce de beyaz ayakkabısının üstüne duvar boyası dökmüşsünüzdür. Ama bir gariplik olduğunu düşünürsünüz. Mesela fıstık ezmesine alerjiniz vardır ve görmek dahi istemeyeceğiniz bir şeyi nasıl dökebilirsiniz ya da evi tüm uyarılarınıza rağmen beyaz ayakkabısıyla boyayan oydu. Yine de kendinizden kuşkulanırsınız.
8. Sessiz Muamele:
Tam anlamıyla görmezden gelinmektir. Konuşursunuz ama duymamazlıktan gelir, bir şey göstermek için uğraşırsınız ama görmeden geçer, bir konuyu tartışmanız gereklidir ama kapıyı çarpıp çıkıp gitmiştir bile.
Meleğin Kalkanı: Manipülasyonla Baş Etmenin Yolları
1. Örüntüyü Kırmak:
Hemen tepki vermek yerine düşünmek için zaman isteyin: “Çok acil bir işim var, beş dakika sonra seni arayacağım.” Anlık tepkiler, manipülatörlerin en büyük isteğidir çünkü onlara sizi kenara sıkıştıracak ve kullanacak bir sürü malzeme vermenizi sağlar. O yüzden düşünmek için belli bir zamana ihtiyacınız olacak.
2. Bozuk Plak Gibi Olmak:
Kararınızdan vazgeçmeyin. Bir sürü “ama” sıralasa bile onları açıklamakla uğraşmayın. O “tamam” diyene kadar “Seni sonra arayacağım” deyin. Bazı şeylerin sık tekrarı onları bir süre sonra bıktıracaktır. Mesela ne yaparlarsa ya da söylerlerse kararınızdan vazgeçmeyip düşünmeniz gerektiğini bildirmeniz gibi.
3. Kuşkuyu, Kaygıyı ve Suçluluğu Defterden Silmek:
Duygusal istismar sonucu oluşan bu duygularla yaşamak sizi iyiliğinize götürmez. Manipülatör, sizi bu duygulara hapsederek (tehdit, şantaj, mağduru oynama vb. yöntemler ile) kullanır. Onlarla muhatapken bu duyguları yok etmeniz gerekir çünkü bunlar o an için hem yararlı değillerdir hem de size ait ve sizden kaynaklı değillerdir.
4. Manipülasyonu Dile Getirmek:
Yaşanılanı açıkça dile getirmedikçe manipülasyon da devam edecektir. En önemlisi ifadedir. Net olmanız lazım yoksa sindirilirsiniz.
5. Manipülasyonu Kesin Olarak Çökertmek:
“Ne yaptığını, bunu neden yaptığını/istediğini biliyorum ama bu bir işe yaramayacak. O yüzden artık son ver.” Farkındalığınızı göstermek ve ifade etmek zorundasınız. Buna daha fazla katlanamayacağınızı söylemek zorundasınız.
6. İlişkinizin Sürmesi İçin Şartlar Koymak:
İlişki iki kişilik bir oyundur ve her oyunun kendine has kuralları olduğu gibi bunun da vardır. Partnerler birbirlerinin nerede durmaları gerektiğini bilmiyorsa ilişkinin kendiliğinden yürümesini bekleyemezsiniz. Birlikte olabilmenin koşullarını ona sunmalısınız. Eğer karşınızdaki kişi usta bir manipülatör değil de sadece davranışlarının farkında olmayan biriyse size bir süre sonra uyum sağlayacaktır ama bir manipülatör ise “ilişki” bitmiştir, yollar ayrılmalıdır ve zaten bir zaman sonra ayrılacaktır da.
Sonuç
Bu yazıda artık manipülasyonun masum sayılamayacak yönlerinden ve türlerinden, onlarla nasıl başa çıkacağımızdan bahsettik. Onlarla birlikte yaşıyorken nasıl davranmamız gerektiğini konuştuk ancak bu hayatı devam ettirmek zorunda olmamamız gerektiğini de bilmeliyiz. Bize iyi gelmeyen şeylerden vazgeçmek, kendimize olan saygıyı belirler. Unutmayın, şeytan tırnağı da sizin parçanızdır; ancak onunla yaşamak zorunda değilsiniz.
