Günümüzde teknolojinin de gelişmesiyle birlikte küçük yaştaki çocukların tablet, televizyon, telefon gibi teknolojik araçlara ulaşımı elbette daha kolay hale gelmiştir. Ancak bu durumun etkileri olumsuz anlamda kısa ve uzun vadede hem ebeveynleri hem çocukları etkisi altına almıştır. Birçok ebeveyn için ekranlar, yemek yedirmenin, çocuğu sakinleştirmenin ya da kısa bir molanın sessiz yardımcısı haline geldi. Ancak erken çocukluk dönemi, dilin temellerinin atıldığı, kelimelerin zihinde şekillendiği ve iletişim kanallarının açıldığı kritik bir dönemdir.
Bir çocuğun dil gelişimi için öncelikle duyması, taklit etmesi ve yanıt alması gerekir. Yetişkinlerle kurulan yüz yüze etkileşim, jest ve mimikler duygularla bütünleşerek dilin sadece kelimesel olarak değil bir bütünlük şeklinde öğrenilmesini sağlar.
Oysa ekran karşısında bu bütünlük göz ardı edilemeyecek derecede zayıflar.
Ses var, yanıt yok!
Erken Çocukluk Döneminde Aşırı Ekran Süresinin Etkileri:
Erken çocukluk döneminde ekran süresinin özellikle sosyal ve zihinsel gelişim üzerinde zararlı etkiler yaratabileceği bilinmektedir. Yaşamın ilk 2 yılında uzun süre ekran maruziyeti, çocukların dil edinimi, anlama becerisi, sosyal adaptasyonu ve kelime dağarcığını olumsuz etkileyebilmektedir.
Televizyona maruz kalan 12-36 aylık çocukların hafıza, dikkat ve odaklanma becerisi bakımından televizyonla tanışmayan çocuklara göre dezavantajlı olduğunu gösteren çalışmalar bulunuyor.
Çocuklar, çizgi film izlerken görüntünün 3 saniyede bir hızlı akışı dikkatlerini çekiyor, bu hızın gerçek hayat ile örtüşmemesi nedeniyle adaptasyon sorunları yaşanabiliyor. Uzmanlar bu durumun okul çağına gelen çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sebep olabileceğini belirtiyor.
İzlenen çizgi filmde yüzlerce kelime geçse bile, çocuk bu kelimelerle etkileşime girmez, pasif izleyici olmak, çocuğun hem kelime haznesini hem de ifade becerisini sınırlayabilir. Aynı yaştaki, kitap okunan ya da sohbet edilen çocuklarla karşılaştırıldığında, ekran maruziyeti yüksek olan çocuklarda gecikmiş konuşma, sınırlı kelime ve düşük sözel ifade becerileri daha sık görülür.
Ekrana Maruz Kalan Çocuklarda:
Saldırganlık, her şeyden çabuk sıkılma, iletişim becerilerinde zayıflık, dil üretiminde aksaklıklar, sosyal uyaran eksikliğinden kaynaklanan nörogelişimsel gerilikler gözlemlenmektedir.
Otizme Benzer Belirtiler – Sanal Otizm Nedir?
Giderek artan otizm spektrum bozukluğundan yola çıkarak araştırmalarını gerçekleştiren klinik psikolog Marius Zamfir ‘‘Sanal Otizm’’ terimini ortaya koymuştur. Sanal otizm terimine göre ekran maruziyeti doğrudan otizm gelişmesine sebebiyet vermese de otizme benzer semptomların görülmesi anlamına geliyor.
Eğitici Videolar Gerçekten Eğitici Nitelikte Mi?
Yapılan bir araştırmaya göre;
12-25 aylık 95 bebekten oluşan iki gruba ayrılan bebeklerin (eğitici videolar izleyen grup ve eğitici video izlemeyen grup) 6 hafta sonrasında dil ve bilişsel gelişimleri gözlemlenmiştir.
İlk gruptaki bebeklerde belli zamanlarda eğitici videolar izletilmiş, ikinci gruba ise aynı zamanlarda belirli aktiviteler yapılmış. 6 haftadan sonunda iki grup arasındaki bebeklerde hiçbir fark olmadığı gözlemlenmiştir.
Ayrıca erken yaşta (1 yaş) videolara maruz kalan bebeklerin kelime kullanma ve hatırlama becerilerindeki gelişim, diğer bebeklere göre oldukça düşük seviyede kaldığı gözlemlenmiştir.
Bu çalışmada eğitici videolar, faydalı içerikler olsa dahi erken yaşta video izleyen çocukların dil gelişimi ve bilişsel gelişim açısından daha dezavantajlı olduğu vurgulanmıştır.
Sonuç:
Erken çocukluk dönemi, bilişsel, sosyal ve dilsel temellerin atıldığı en hassas gelişim evresidir. Bu dönemde maruz kalınan uyarıcılar, çocuğun çevresiyle kuracağı ilişki biçimini doğrudan şekillendirir. Ekranla erken ve yoğun karşılaşma, gelişimsel olarak hayati olan etkileşimi kesintiye uğratarak çocukların sözel iletişim kurma becerilerini gölgede bırakabilir.
Sözcüklerle kurulan bağ zayıfladığında, yalnızca dil değil, aynı zamanda duygusal paylaşım ve sosyal yakınlık da sekteye uğrar.
Görünürde sessiz bir süreç gibi işleyen bu maruziyet, zamanla çocuğun dünyayı algılayış biçimini, kendini ifade etme yollarını ve ilişki kurma kapasitesini derinden etkileyebilir.
Bu nedenle ekranla kurulan ilişkinin boyutu, yalnızca teknolojik bir tercih değil; gelişimsel bir kırılma noktası olma potansiyeli taşır.
Kısacası ekran maruziyeti, sadece bir zaman meselesi değil, bir gelişim fırsatının elden kaçmasıdır.
Neler Yapılabilir?
-
Çocuğu 0-3 yaşa kadar kesinlikle ekrandan uzak tutmak.
-
3-6 yaş arasında 20-30 dakika ve ebeveyn gözetiminde olacak şekilde yaşına uygun içerikler izlenmesine dikkat edilerek süreli izin vermek.
-
Ekranla temasın belli bir mesafeden olmasına özen göstermek.
-
Yemek sırasında ekran açmamak.
-
Uykudan en az 1 saat önce ekran kullanımını sonlandırmak.
-
Ekran kısıtlamasına ebeveynin de uyum göstermesi. Davranışın rol model alınarak öğrenilmesi etkili bir yöntem olacaktır.
-
Ebeveynler olarak güncel okumalar yapmak.
Kaynakça:
Karani ve ark., 2022; Massaroni ve ark., 2023
A Review on the Impact of Screen Exposure on Language Development in Early Childhood
https://www.otizmegitim.com/blog/22/ekran-maruziyeti
https://www.yesilay.org.tr/tr/haberler/ekran-bakici-degildir
https://bicirbicir.com/sanal-otizm/
