Imposter sözcüğü esasen İngilizcede sahtekar anlamına gelmektedir. İsmini bu anlamından alan imposter sendromu, kişilerin mevcut başarılarını kabul edememeleriyle, kendilerini sahtekar gibi hissetmeleriyle ve aslında bir şey başarmadıklarına inanmalarıyla oluşan bir psikolojik sorundur. Kişiler gerçek bir bilgi ya da yetkinlik eksikliğine sahip olmasalar bile başarılarını kendilerine atfedemezler ve kendilerini başarısız hissederler. Bu yüzden başarılarını sahtekarlık gibi algılarlar. Bir şey başardıklarında sıklıkla bunu şansa veya çevreye bağlama eğilimindedirler. Bu sendrom uzmanlığı yüksek bireylerde ve kadınlarda daha sık görülmektedir. Ayrıca akademik çevrelerde ve sağlık alanında daha yaygındır.
Imposter Sendromunu Tanımak
DSM-5 ‘te bir bozukluk olarak ele alınmaz. Bu sebeple belirgin bir semptom silsilesi ya da prognozu yoktur. Çoğunlukla iş ortamında ortaya çıkmaktadır ve belki bu yüzden bir tanı olarak ele alınmamaktadır. Bu sendromunun altında sıklıkla yetersizlik duygusu vardır. Erken yaşta yoğun eleştiri, travmatik durumlar buna yol açabilmektedir. Bu bireylere görev verildiğinde Sahtekarlık döngüsü dediğimiz süreç sıkça yaşanır.
Sahtekarlık döngüsünde yer alan birkaç belirgin faktör vardır:
Mükemmeliyetçilik: bu insanlar en iyi olma arzusu taşırlar, bu uğurda gösterdikleri çaba onları başarılı yapsa da hata kabul etmedikleri için kendilerini yine başarısız, sahtekar gibi hissedebilirler. Süper kahramanlık: Kendilerine verilen görevde en iyi olabilmek için yüksek hedefler belirleyerek aşırı hazırlık yaparlar. Başarısızlık korkusu: Başarısız oldukları takdirde çevresinin onu sahtekar olarak göreceğinden korkarlar. Yeterlilik reddi: Temelde yetersizlik hissetmeleri nedeniyle başarılarını dışsal faktörlere atfederler. Özlerinde yeteneksiz olduklarına inanırlar. Başarı korkusu: Eğer başarılı olurlarsa daha yüksek beklentiler istenir ancak birey başarısını dışsal faktörlere atfettiği için yüksek beklentileri karşılayamayıp sahtekar olacağından korkmaktadır.
Bunlarla beraber imposter sendromu yaşayan bireylerde bazı keskin bakış açıları olabilir;
Sabit anlayışlı olma: Bu sendroma sahip kişiler çoğunlukla yetenekleri değiştirilemez ve gelişemez olarak algılama eğilimindedirler ve bu yüzden başarılarına inanmakta zorlanırlar.
Solist bakış açısı: Her şeyi kendim yapmış olmalıyım, aksi halde ben başarmış olmam, inancı kişiyi başarılarını kabullenmeye zorlayabilir.
Kişiler yeni bir görev aldıklarında bu sebeplerle aşırı hazırlık ya da erteleme yapabilir, özgüvenleri düşebilir, tükenmişlik, somatik belirtiler ve sosyal içe çekilme yaşayabilirler. Depresyon ve anksiyete de sıkça bu sendroma eşlik etmektedir. Tedavi için bu sonuçlar önem arz etmektedir.
Olası Nörobiyolojik Arkaplan
Imposter sendromu yarattığı stres nedeniyle Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal(HPA) ekseni dediğimiz sistemin kronik uyarılmasına yol açabilmektedir. Bu durum uzun vadede depresyon, kaygı ve somatik belirtilere yol açmaktadır. Imposter sendromuna eşlik eden tanılar ve somatik belirler bu şekilde açıklanabilir. Nörobiyolojik olarak impotser sendromu kaygı bozuklukları ile benzer bir fizyolojik döngüye yol açmaktadır. Uzun vadede HPA ekseninin bu düzeyde aktivasyonu ödüle duyarlılığı da azaltmaktadır. Ödüle duyarsızlaşma ise kişilerin başarıları sahtekarlık ya da kendilerine ait olmayan şekilde görmeleri ile ilgilidir. Görüldüğü üzere sendromun fizyolojik arkaplanı, semptomları açıklamaktadır.
Tedavisi
Bu sendromun fizyolojik yapısı yeni açığa çıkarıldığı için henüz bir ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Ancak ihtiyaç dahilinde strese, kaygıya yönelik ilaçlar kullanılmaktadır. Yine de çoğunlukla kanıt temelli Bilişsel davranışçı terapi, grup terapileri ve stres yönetimi ile rahatlıkla çözülebilir.
Bu süreçte, kişilerin özgüven, özdeğer, kendine ve çevresine dair bilişsel çarpıtmalarının üzerinde çalışılması önemlidir. Dışsal ve içsel atıf dengesinin oluşturulması, varsa arkasından yatan erken yaşantısal nedenlerin anlaşılması gerekir. Kişiler bilgi ve becerileri hakkında farkındalık kazanmalı, başarılarının nedenlerini gerçekçi değerlendirmelidir. Yetersizlik duygusu anlaşılmalı ve kendine dair olumsuz bakış açısı yeniden yapılandırılmalıdır. Böylece bireylerin başarılarını sağlıklı bir şekilde kabul etmeleri, iş performanslarının ve hayat kalitelerinin yeniden artması sağlanabilir.
Sonuç
Sahtekar hissetmek sahtekar olmakla ilgili değil, düşük yeterlilik algısıyla ilgilidir.
Neleri başardığını görebilmek ve başarılarına hak ettiği değeri vermek, sahtekarlık çıkmazından kurtulmanın başıdır.
Referanslar
Memorial Sağlık Grubu. (2023, 23 Kasım). Imposter sendromu nedir? Belirtileri, nedenleri ve tedavisi. Memorial Sağlık Grubu Sağlık Rehberi.
Bravata, D. M., Watts, S. A., Keefer, A. L., Madhusudhan, D. K., Taylor, K. T., Clark, D. M., Nelson, R. S., Cokley, K. O., & Hagg, H. K. (2020). Prevalence, predictors, and treatment of impostor syndrome: A systematic review. Journal of General Internal Medicine, 35(4), 1252-1275.
BilimGen. (t.y.). Imposter sendromu: Sahtekâr değilsiniz. TÜBİTAK Bilim Genç.
Huecker, M. R., Shreffler, J., McKeny, P. T., & others. (2025, January). Impostor phenomenon. In StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing.
