Bazen gecenin sessizliğinde, iç sesimiz en acımasız halini alır. “Neden böyle yaptım?” diye başlayan cümleler, pişmanlıkla örülmüş bir zincire dönüşür. İnsan, başkalarını affetmenin erdem olduğuna inanır ama konu kendini affetmeye gelince bu erdem bir türlü işlemez. Oysa kendini affetmek yalnızca geçmişi bırakmak değil, aynı zamanda kendine yönelmiş şefkatin en derin hâlidir. Öz-şefkat, bireyin hataları karşısında kendini yargılamak yerine insan olmanın doğallığı içinde bunları kabullenebilmesini sağlar.
Kristin Neff (2003), öz-şefkati “kendine anlayış, nezaket ve farkındalıkla yaklaşma kapasitesi” olarak tanımlar. Öz-şefkat, bireyin hataları karşısında kendini yargılamak yerine insan olmanın doğallığı içinde bunları kabullenebilmesini sağlar. Kişi, mükemmel olma çabasının yerine insani sınırlılıklarıyla barışmayı öğrenir. Birçok birey hata yaptığında içsel bir cezalandırma döngüsüne girer. “Ben yetersizim”, “Bu hatayı telafi edemem” gibi düşünceler, öz-eleştirinin gölgesinde kişinin psikolojik dayanıklılığını zedeler. Neff ve Germer (2018), öz-şefkatin bu noktada bir iyileştirici rol üstlendiğini; bireyin öz-değerini dış başarı ya da onaydan bağımsız hale getirdiğini belirtir. Böylece birey, kusurluluğunu kabul ettikçe kendine daha yumuşak bir gözle bakabilir.
Kendini Affetmek ve İçsel Yenilenme
Kendini affetme, bir tür içsel yenilenmedir. Enright (1996), affetmeyi “zarar veren kişiye karşı öfkeyi azaltarak duygusal özgürleşme süreci” olarak tanımlar. Bu tanım, sadece başkalarını değil, kendimizi affetmeyi de kapsar. Kendini affetmek, yapılan hatayı görmezden gelmeden, sorumluluğu kabul edip, o hatadan öğrenerek içsel dengeyi yeniden kurmayı içerir. Affetmenin bu biçimi suçluluk ve utanç duygularını dönüştürür. Suçluluk davranışa odaklanırken (“yanlış bir şey yaptım”), utanç benliğe yönelir (“ben kötüyüm”) (Tangney & Dearing, 2002). Öz-şefkatin devreye girdiği yer tam da burasıdır. Öz-şefkat, utancı yumuşatır; kişiye hatasını kimliğinin bir parçası değil, geçici bir davranış olarak görmeyi öğretir.
Vaka Örneği: Kendini Affetmeye Giden Yol
Bir birey, uzun süredir taşıdığı suçluluk duygusuyla baş etmekte zorlanmaktadır. Geçmişte yakın bir arkadaşına kırıcı bir söz söylemiş ve bu olayın ardından ilişkisi bozulmuştur. Aradan zaman geçmesine rağmen, birey bu olayı zihninde tekrar tekrar yaşamaktadır. Her hatırlayışında “Keşke o an farklı davransaydım” düşüncesiyle kendini suçlamaktadır. Danışma sürecinin başlarında birey, affetmenin yalnızca başkalarına yöneltilen bir eylem olduğunu düşünmektedir. Kendi davranışını bağışlamayı “kolaycılık” ya da “sorumsuzluk” olarak değerlendirmektedir. Bu bakış açısı, bireyin öz-eleştirisini derinleştirmekte ve benlik saygısını zedelemektedir.
Danışma sürecinde öz-şefkat temelli bir çalışma planlanmıştır. İlk aşamada bireyin iç konuşmalarına odaklanılmıştır. “Kendine nasıl hitap ediyorsun?” sorusu üzerinden, iç sesinin oldukça yargılayıcı olduğu fark edilmiştir. Farkındalık egzersizleriyle birlikte birey, hatasının bir insan davranışı olduğunu ve o dönemdeki koşullar içinde elinden geleni yaptığını kabul etmeye başlamıştır. Bir süre sonra birey, olayı düşündüğünde artık yalnızca pişmanlık değil, öğrenme duygusu da hissettiğini ifade etmiştir. “O olay bana sınırlarımı ve empati eksikliğimi öğretti” diyebilmiştir. Bu farkındalık, suçluluk duygusunun yerini öz-şefkate bırakmasına olanak tanımıştır. Süreç sonunda birey, kendini affetmenin sorumluluktan kaçmak değil; içsel bir barış ve gelişim süreci olduğunu kavramıştır.
Sonuç: Kendine Merhamet Etmenin Cesareti
Kendini affetmek, zayıflık değil cesaret göstergesidir. Çünkü insan, en çok kendine karşı dürüst olduğunda iyileşmeye başlar. Öz-şefkat, bireyin kendi kırılganlığını kucaklamasına, hatalarından öğrenmesine ve yeniden denemesine alan açar. Kendini affetmenin sessiz gücü, geçmişin zincirlerinden kurtulup bugünü yaşamaya izin verir. Belki de asıl özgürlük, başkalarını değil, kendimizi affettiğimizde başlar.
Kaynakça
Breines, J. G., & Chen, S. (2012). Self-compassion increases self-improvement motivation. Personality and Social Psychology Bulletin, 38(9), 1133–1143.
Enright, R. D. (1996). Counseling within the forgiveness triad: On forgiving, receiving forgiveness, and self-forgiveness. Counseling and Values, 40(2), 107–126.
Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101.
Neff, K. D., & Germer, C. K. (2018). The mindful self-compassion workbook: A proven way to accept yourself, build inner strength, and thrive. New York: Guilford Press.
Tangney, J. P., & Dearing, R. L. (2002). Shame and guilt. New York: Guilford Press.
Wohl, M. J. A., DeShea, L., & Wahkinney, R. L. (2008). Looking within: Measuring state self-forgiveness and its relationship to psychological well-being. Canadian Journal of Behavioural Science, 40(1), 1–10.
