Günümüzde modern toplumlarda, bireyleri ilgilendiren en önemli durumlardan bir tanesi beden algısı, bir başka deyişle, kişinin fiziksel görünümüdür. Beden algısı ile bağlantılı olarak toplumda ve özellikle sosyal medyada kişilere yapılan dayatmalar, bireylerin psikolojik sağlamlığını olumsuz yönde etkilemektedir ve yine bu durum kişilerin kendilerini acımasızca eleştirmelerine neden olmaktadır.
Öz şefkat kavramı bu noktada oldukça önem kazanmaktadır. Öz şefkat kavramı, kendimizi eleştirdiğimiz, suçladığımız ve acımasızca davrandığımız noktada bu eğilimimizi azaltmamıza yardımcı olmaktadır.
Örneğin; kişi beden ile barışık değilse, fiziksel görünümünden memnun değilse, hem başkaları tarafından eleştiriliyor hem de kendisini fiziksel görünümü ile ilgili eleştiriyorsa; öz şefkat çalışmaları ile bedenini kabullenme ve fiziksel görünümünü kabullenme eğilimi gösterebilir.
Öz şefkat, bireylerin psikolojik sağlığını olumlu yönde desteklemeye yardımcı olan bir kavramdır. Bu makalede, öz şefkat kavramının vücut algısına ve psikolojik sağlamlığa etkileri incelenecektir.
Beden Algısının Tanımı ve Önemi
Beden algısı, kişinin bedeni ile ilgili düşünceleri, duyguları, tutumları ve inançlarının bütününü kapsar ve bu bileşenlerin sonucunda sergilediği davranışlardan oluşmaktadır.
Özetle, beden algısı bilişsel (düşünceler), duygusal (hisler), davranışsal (kaçınma, kontrol etme, gizleme) süreçlerin bütününü içermektedir.
Pozitif beden algısına sahip bireyler, bedenleri ile barışık haldedirler, onun işlevlerini önemserler ve kendilerini sadece fiziksel görünümleri üzerinden değerlendirmezler. Bedenlerini olduğu gibi kabul ettikleri için özgüvenleri ve benlik saygıları yüksektir.
Olumsuz beden algısına sahip bireyler ise, bedenlerinden memnun değildirler, hatta bazen fiziksel görünümlerini takıntı haline getirme eğilimindedirler ve sürekli başkalarıyla kendini kıyaslama durumu söz konusudur. Bu bireylerin özgüveni ve benlik saygısı düşüktür, hatta çevrelerine karşı gereğinden fazla alıngan davranırlar.
Araştırmalar olumsuz beden algısının; kaygı, depresyon, yeme bozuklukları (anoreksiya ya da bulimiya) veya düşük özsaygı gibi psikolojik problemlere neden olduğunu ortaya koymaktadır.
Beden algısı, bireyin benlik oluşumunun ve psikolojik dayanıklılığın iki önemli temel bileşenidir. Olumlu beden algısı geliştirmek, öz şefkat, öz benlik ve psikolojik sağlamlık gibi kavramlarla doğrudan ilişkilidir.
Öz Şefkat Kavramı Nedir?
Öz şefkat, bireylerin yaşadıkları zorlayıcı yaşam olaylarına karşı kendilerine nazikçe, yargılamadan, anlayışlı bir şekilde yaklaşabilme becerisidir. Bu beceri, psikolojik dayanıklılık şeklinde ifade ettiğimiz ve stres, kaygı, travma, yas vb. durumlarla baş etmek, esnek kalabilmek ve toparlanabilmek yetisiyle yakından ilişkilidir.
Psikolojik dayanıklılığı yüksek olan bireyler, yaşadıkları olumsuz deneyimleri yıkıcı olarak görmezler, geliştirici bir deneyim olarak algılarlar. Öz şefkat kavramı, tam da bu durumda bir “içsel destek mekanizması” gibi çalışmaktadır.
Kişi başarısız olduğunda, acı çektiğinde, kendisini yetersiz, değersiz hissettiğinde veya sevilmeme gibi düşünceleri olduğunda, özetle olumsuz deneyimler yaşadığında; kendisine öz şefkatli bir tutumla yaklaşması kendisini suçlama eğilimini azaltır ve duygu düzenlemeyi sağlar. Bu durum stres, kaygı gibi durumları azaltır ve psikolojik iyileşmeyi sağlar.
Kristin Neff’in öz şefkat modelinde yer alan üç temel dinamik — kendine nezaket, ortak insanlık duygusu ve farkındalık — psikolojik sağlamlığı destekleyen temel faktörlerdir. Örneğin:
● Kendine nezaket, bireyin hataları karşısında kendisini acımasızca yargılamak yerine desteklemesini sağlar.
● Ortak insanlık duygusu, yalnız olmadığını fark ederek sosyal bağlantı hissini korumaya yardımcı olur.
● Farkındalık, zorlayıcı duyguların bastırılmadan kabul edilmesini mümkün kılar, bu da zihinsel esnekliği artırır.
Yapılan araştırmalar, öz şefkat algısı yüksek olan bireylerin; stres, kaygı, depresyon gibi durumlarla daha iyi baş ettiklerini ve travma yaşadıklarında daha hızlı iyileştiklerini göstermektedir. Öz şefkat, bireyin duygu düzenleme becerilerini geliştirmekle beraber psikolojik dayanıklılığını (resilience) artırmaktadır.
Öz Şefkatin Beden Algısındaki Önemi
Öz şefkat, bireyin bedenine karşı eleştirel olmaktan çok nazik, anlayışlı ve kabullenici bir tutum geliştirmesini sağlar. Olumsuz beden algısına sahip bireyler, genellikle bedenlerini sert bir şekilde eleştirirken, öz şefkat bu içsel eleştirmeni kabullenici bir iç ses haline dönüştürür.
Bu bakış açısı bireyin bedenini başkalarıyla kıyaslama eğilimini azaltır, beden farklılıklarının kabulünü artırır ve bireyin bedenine bakım yapma motivasyonunu artırır.
Bireyin bedeni ile barışmasını, öz saygısının artmasını ve öz kabulünün artmasını kolaylaştırır. Öz şefkatli bireyler, bedenlerini görünüm olarak değerlendirmezler; değerli ve saygıyı hak eden bir varlık olarak görürler.
Bu sayede, beden algılarına olan bakış açıları daha sürdürülebilir, daha dengeli ve gerçekçidir.
Sonuç
Beden algısı ve öz şefkat, bireylerin psikolojik iyilik halini belirleyen iki temel yapı taşıdır. Toplumun ve sosyal çevrenin dayatmış olduğu ideal beden standartları, kişinin kendisini acımasızca eleştirmesine neden olurken, öz şefkatin bu eğilime karşı koruyucu bir işlevi bulunmaktadır.
Öz şefkat, bedenle çatışmak yerine barışmayı sağlamaktadır. Bu nedenle, öz şefkat üzerine çalışmalar beden imajına yönelik çalışmalarda oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Bu yaklaşım, bireyin kendisini sadece beden imajı ile değerlendirmeyi bırakarak, bütünsel ve varoluşsal olarak değerlendirmesini sağlamaktadır.
