Bu makalede, İslamiyet’in temel kaynakları olan Kur’an ve hadisler ışığında ilişkide erkeğin rolü ele alınmakta; aynı zamanda bu rolün çağdaş psikolojik perspektiflerle kesişim noktaları incelenmektedir. İslamiyet, erkeğe kadını yönetme değil, koruma ve duygusal destekleme görevi yüklemekte; aile içi ilişkilerde adalet, merhamet, aile içi iletişim ve sorumluluğu ön plana çıkarmaktadır. Psikolojik teoriler de bu yaklaşımı destekleyerek sağlıklı erkek rolünü sevgi, empati ve yapıcı iletişim temelinde tanımlar. Bu çalışma, İslam’ın aile içi ilişkilere dair önerilerini psikolojik bir çerçevede yeniden değerlendirme çabasıdır.
Toplumların en küçük ve en temel yapı taşı olan aile, bireyin ruhsal ve toplumsal gelişiminde kritik bir rol oynamaktadır. İslam dini, aile kurumuna özel bir önem atfederken, bu yapının sağlıklı işlemesi için erkek ve kadına bazı roller ve sorumluluklar yüklemektedir. İslam’da erkeğin aile içindeki konumu ve işlevi sıklıkla tartışılan bir konudur. Bu makalede, İslam’a göre ilişkide erkeğin rolü hem dini kaynaklar hem de psikolojik bakış açısıyla ele alınacaktır.
Kavramsal Çerçeve: “Kavvam” Kavramı
Kur’an-ı Kerim’in Nisa Suresi 34. ayetinde geçen “kavvam” kavramı, erkeklerin kadınlar üzerinde koruyucu ve gözetici rolünü ifade eder. Bu kavram, erkeklerin kadına karşı otoriter bir tutum benimsemesini değil, kadının güvenliğini, onurunu ve haklarını korumasını esas alır.
Dini Perspektif
Ayette şöyle buyrulur:
“Erkekler, kadınlar üzerinde kavvam (yönetici, koruyucu)dır…” (Nisa, 4/34)
Burada “kavvam” olmak, aile reisliği sorumluluğunu taşıyan, adaletle hareket eden bir birey olmayı ifade eder.
Psikolojik Yorum
Psikolojik açıdan bu görev, erkeğin eşine karşı duygusal güvenlik, maddi destek ve saygı çerçevesinde hareket etmesini zorunlu kılar. Erkeğin koruyuculuğu, kontrol edici değil; duygusal destekleyici bir duruşla şekillenmelidir.
İslam’da Erkeğin Ailedeki Temel Rolleri
Sorumluluk ve Geçim Temini
İslamiyet, erkeğin ailesinin maddi ihtiyaçlarını karşılamasını dini bir görev olarak belirtmiştir. Ancak bu durum, kadının çalışmasını engelleme ya da ekonomik baskı kurma şeklinde yorumlanmamalıdır.
Adalet ve Merhamet
Peygamber Efendimiz (sav), “Sizin en hayırlınız, ailesine en hayırlı olanınızdır” buyurarak aile içindeki şefkatli tavrı ön plana çıkarmıştır. Psikolojide de empati, sağlıklı ilişkilerin temelidir.
Aile İçi İletişim ve Danışma
Hz. Peygamber’in eşleriyle istişare etmesi, aile içi iletişimde açıklık ve karşılıklı saygının İslam’da teşvik edildiğini gösterir. Psikoterapik kuramlar da çiftler arasında sağlıklı aile içi iletişimin bağları güçlendirdiğini vurgular.
Psikolojik Teorilerle İlişkide Erkek Rolü
Bağlanma Teorisi
Bağlanma kuramına göre erkek, eşinin güvenli bağlanma ihtiyacına cevap verebilmeli, duygusal destek sunmalıdır.
Roller Kuramı
Toplumsal cinsiyet rollerini inceleyen kuramlar, geleneksel erkek rolünün baskıcı ve suskun bir figür olmasına yol açabildiğini belirtmektedir. İslam’da bu durum dengeyle ele alınır; erkek güçlü olmalı ama duygularını bastırmamalıdır.
Sosyal Öğrenme Teorisi
Ailedeki erkek figürünün davranışları, çocuklar için model oluşturur. Bu nedenle erkek, şiddetten uzak, şefkatli ve sabırlı bir birey olmalıdır.
Örnek Model: Peygamber Efendimiz’in Aile Hayatı
Hz. Muhammed (sav), eşi Hz. Hatice ile olan ilişkisinde eşitlik, sadakat ve sevgi temelli bir aile içi iletişim kurmuş; ev işlerinde yardımcı olmuş; duygusal desteği önemsemiştir. Bu model, hem dini hem psikolojik açıdan ideal erkek rolünü yansıtmaktadır.
Sonuç ve Değerlendirme
İslamiyet, erkek ve kadın arasındaki ilişkiyi güç ve kontrol temelinde değil, sevgi, merhamet ve sorumluluk ilkeleri çerçevesinde şekillendirir. Erkek, aile içinde koruyucu, adaletli, duygusal destekleyici ve aile içi iletişime açık bir figür olmalıdır. Psikolojik kuramlar da bu yapıyı destekleyerek sağlıklı bir ilişkinin, bireylerin karşılıklı ihtiyaçlarını gözetmeleriyle mümkün olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda, İslam’daki erkek rolü çağdaş psikolojik perspektiflerle uyumludur ve bütüncül bir yaklaşımla yeniden yorumlanabilir.
Kaynakça
- Kur’an-ı Kerim
- Buhari, Müslim, Tirmizi, Ebu Davud Hadis Kaynakları
- Gazali, İhya-u Ulumid-Din
- John Bowlby, Attachment and Loss (Bağlanma Kuramı)
- Carl Rogers, On Becoming a Person
- Erich Fromm, Sevme Sanatı
- Bandura, A. (1977). Social Learning Theory
- Ünal, A. (2010). Kur’an-ı Kerim Meali ve Tefsiri
- Karaca, A. (2021). “İslam’da Aile İçi Roller ve Psikolojik Etkileri”, İlahiyat Araştırmaları Dergisi
