Hayatımız boyunca hangi işte çalışırsak çalışalım, hangi sporla ilgilenirsek ilgilenelim, aslında istediğimiz tek bir şey vardır: “en iyisi olmak.” Psikolojide bu duruma mükemmeliyetçilik denir (Adler, 1927).
Mükemmeliyetçilik, çocukluğumuzdan yetişkinliğimize kadar yaşamımızın hemen her alanında kendini gösterebilir. Örneğin, bir ebeveynin çocuğunun sınıfta en çalışkan öğrenci olmasını istemesi ya da bir ressamın “en güzel tabloyu yapmalıyım” düşüncesiyle hiçbir resim çizememesi bu duruma örnek olarak verilebilir.
Mükemmeliyetçilik Tanımı
Mükemmeliyetçilik, kişinin hayatında herhangi bir hata yapmadan çok yüksek beklenti ve standartlara sahip olma isteğidir. Bu kişiler, başarısızlık kelimesinden hoşlanmazlar ve genellikle bu kavramı hayatlarından uzak tutmaya çalışırlar.
Mükemmeliyetçi özelliklere sahip bireyler, istedikleri sonuçları elde etseler bile işlerinde ufak bir sorun fark edebilirler. Gerçekten mükemmel olsalar, hedeflerine ulaşmak için bu kadar yoğun bir çaba göstermek zorunda kalmayacaklarını hissedebilirler. Bu durum, mükemmeliyetçiliğin hem bir motivasyon kaynağı hem de psikolojik baskı unsuru olabileceğini gösterir.
Mükemmeliyetçiliğin kökenleri, bireyin çocukluk dönemindeki deneyimleri ve çevresel faktörlerle şekillenebilir. Örneğin, aşırı koruyucu ebeveynler veya yüksek beklentilere sahip bir aile ortamı, bireyin mükemmeliyetçi tutumlar geliştirmesine yol açabilir.
Mükemmeliyetçiliğin Nedenleri
Ailesel Faktörler
Bazı ailelerin çocuklarının sınav sonuçlarını, davranış şekillerini eleştirmesi veya değiştirmeye çalışması, çocukta aşağılık kompleksi yaratıp ileriki yaşamında mükemmeliyetçi olmasında etkili olur.
Bazı anne ve babalar çocuklarını her alanda başarılı olmaya teşvik edebilir veya istismar olarak kabul edilebilecek bir ölçüde mükemmelliği onlara zorlayabilir.
Sosyal Ortamlar
Bireyin içinde yaşadığı çevre (okul, mahalle, arkadaş ortamı) de diğer arkadaşları tarafından dışlanması, söylediklerinin ciddiye alınmaması ileride mükemmeliyetçi bir kişiliğe dönüşebilir.
Mükemmeliyetçilik Türleri
Pozitif (Uyumlu) Mükemmeliyetçilik
Kişinin yüksek hedefleri olmasına rağmen yanlış yapmaktan korkmamasıdır. Pozitif mükemmeliyetçi bireyler, başarıyı baskı ve stres kaynağı olarak değil, ilerleme aracı olarak değerlendirirler. Yapılan araştırmalar, pozitif mükemmeliyetçiliğin akademik başarı, iş performansı ve yaşam doyumu üzerinde olumlu etkiler yarattığını göstermektedir (Stoeber & Otto, 2006).
Negatif (Uyumsuz) Mükemmeliyetçilik
Kişinin hata yapmaktan aşırı korkması, küçük kusurları bile felaket gibi görmesi psikolojik baskı oluşturur. Bu durum, kişide yoğun kaygı ve stres, özgüven kaybı ve baskı yaratır. Negatif mükemmeliyetçi bireyler, hedeflerine ulaşsalar bile tatmin duygusu yaşayamaz; sürekli daha iyisini yapmak zorundaymış gibi hissederler. Bu da depresyon, anksiyete ve tükenmişlik gibi olumsuz psikolojik sonuçlara zemin hazırlar (Flett & Hewitt, 2002).
Mükemmeliyetçiliğin Psikolojik Zararları
Mükemmeliyetçilik, çoğu zaman başarıya giden yolda motivasyon kaynağı olarak görülse de aşırıya kaçtığında bireyin ruh sağlığını olumsuz etkileyen bir kişilik özelliğine dönüşebilir. Psikolojide “uyumsuz mükemmeliyetçilik” olarak adlandırılan bu durum, kişinin hata yapmaktan duyduğu yoğun korku, kusurları abartma eğilimi ve sürekli olarak “daha iyisi olmalı” düşüncesi ile tanımlanır. Bu noktada mükemmeliyetçilik, üretkenliği artırmak yerine kaygı ve stres yaratan bir baskıya dönüşür.
Mükemmeliyetçiliğin Zararları
-
Kaygı ve Stres: Mükemmeliyetçiler, oldukları her alanda en iyisini yapma baskısı altında hisseder. Bu durum stres ve anksiyete bozukluklarına yol açabilir (Psikiyatri Derneği, 2023).
-
Depresyon: Hata yapmaktan korkarak yaşamak depresif belirtileri tetikleyebilir. Uzun vadede kişinin depresyona girmesine neden olabilir.
-
Erteleme Sorunu: Mükemmeliyetçiler, bir görevi yerine getirirken sonuçların kendi yüksek beklentilerine tam anlamıyla uyması gerektiğine inanır. Bu beklenti, genellikle işin başlangıç aşamasında birçok soruna yol açar. Örneğin, bir proje üzerinde çalışmadan önce her detayın mükemmel şekilde planlanması gerektiğini düşünen bir kişi, bu planlama sürecinde kaybolabilir ve işe başlamayı sürekli erteleyebilir.
Sonuç
Mükemmeliyetçilik, bireyin kusursuzluk arayışı ve hata yapmaktan kaçınma eğilimi olarak hayatın her alanında kendini gösterebilen karmaşık bir özelliktir. Bu sebeple mükemmeliyetçiliğin kökenini anlamak, hem bireysel farkındalığı geliştirmek hem de daha sağlıklı ilişkiler kurabilmek açısından önemlidir.
Dengeli bir sosyal ortam, kişiyi mükemmeliyetçilikten kaynaklanan olumsuz etkilerden koruyabilir. Araştırmalar, pozitif mükemmeliyetçiliğin kişinin performansını artırarak başarı ve sosyal aktivitelerine katkı sağladığını; negatif mükemmeliyetçiliğin ise kaygı ve stres, depresyon riskini artırdığını ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, bireylerin kendi sınırlarını fark etmeleri, hayatta yeri geldiği zaman başarısız olmayı öğrenme sürecinin doğal bir parçası olarak kabul etmeleri ve sosyal çevrelerinden destek görmeleri, mükemmeliyetçiliğin olumsuz etkilerini azaltmada kritik öneme sahiptir.
Kaynakça
-
Adler, A. (1927). Understanding Human Nature. Oxford, England: Greenberg.
-
Flett, G. L., & Hewitt, P. L. (2002). Perfectionism and maladjustment: An overview of theoretical, definitional, and treatment issues. In G. L. Flett & P. L. Hewitt (Eds.), Perfectionism: Theory, Research, and Treatment (pp. 5–31). Washington, DC: American Psychological Association.
-
Psikiyatri Derneği. (2023). Mükemmeliyetçilik ve Psikolojik Etkileri. Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları.
-
Stoeber, J., & Otto, K. (2006). Positive conceptions of perfectionism: Approaches, evidence, challenges. Personality and Social Psychology Review, 10(4), 295–319.
