Kaçıngan Bağlanma Stili Nedir?
Kaçıngan bağlanma, kişinin duygusal yakınlık ihtiyacını bir başkasıyla karşılamakta güçlük çekmesi durumudur. Bireyin kendi kendisine yetmeye çalıştığı bir bağlanma stilidir. Çocuğun erken dönem yaşantısına bakıldığında çoğu zaman ebeveyninin mesafeli, soğuk, reddedici tutumlarıyla karşı karşıya kalmaktadır.
Kaçıngan bağlanma stiline sahip olan bireylerin erken dönem yaşantılarına bakıldığında bakım verenleri tarafından ihtiyaçları doğru bir biçimde karşılanmamıştır. Bakım veren kişinin yakınlıktan uzak ve güvenilmez davranışlarına maruz kalmışlardır. Stres durumlarında dış dünyanın kendilerine yardım etmeyeceği düşüncesiyle saplantılı bir düşünceyle kendi kendilerine yetme çabası içine girerler (Yıldızhan, 2017).
Narsisizm Nedir?
Genel Tanım
-
Kökeni: Yunan mitolojisindeki Narkissos’tan gelir; kendi yansımasına âşık olup başkalarını göremeyen genç.
-
Psikolojik anlamı: Kişinin kendini aşırı önemsemesi, başkalarının ihtiyaçlarını geri plana atması.
-
Ancak bu dışarıdan görünen kibir ve üstünlük duygusu, aslında derindeki değersizlik ve incinme korkusunu örter.
Sağlıklı narsisizm: Her insanda bulunur. Kendini değerli hissetmek, sınır koyabilmek, hayatta kalma güdüsüyle ilgilidir.
Patolojik narsisizm:
-
Çocuklukta ihtiyaçların tutarlı şekilde karşılanmaması sonucu gelişir.
-
“Gerçek benlik” yeterince aynalanmaz → kişi sahte bir benlik yaratır.
-
Bu benlik, aşırı özgüven, kontrol ihtiyacı, hayranlık arayışı ile kendini gösterir.
Belirgin Özellikler
-
Sürekli beğenilme, onaylanma ihtiyacı.
-
Eleştiriye karşı aşırı hassasiyet (kolay incinme).
-
Empati eksikliği: Başkalarının duygularını hissedememe ya da ikinci plana atma.
-
İlişkilerde güç dengesi: Ya üstünlük kurar ya da tamamen değersizleşmiş hisseder.
-
Bölme: İnsanları ya “harika” ya da “berbat” görme eğilimi.
Narsisizm iki başlık etrafında ele alınır:
-
Kırılgan narsisizm: İçten içe değersiz ve kırılgan hisseden fakat dışarıdan bakıldığında soğuk, mesafeli ve savunmacı görünen.
-
Büyüklenmeci narsisizm: Kendini özel, hak sahibi ve başkalarından üstün gören ve çevresindeki bireyleri küçümseyerek ön planda olan yapı.
Yani narsisizm dışarıdan “kendini çok seven” bir görünüm verse de, aslında temelde “yeterince sevilmemiş, görülmemiş bir çocuğun kırılganlığı” yatar.
Kaçıngan Bağlanma Stili ile Narsisizmin Arasındaki Ortak Bağ Nedir?
Duygusal yakınlık kurmaktan kaçınma, ortak noktadır. Kaçıngan bağlanma yaşayan birey de narsisizm eğilimi olan kişi de duygusal yakınlık kurmaktan kaçınır. Birbirlerinden farkı, narsisizmde bu kaçıngan tavrın genellikle grandiyöz (büyüklenmeci) ya da savunucu bir benlik modeli geliştirerek maskelenmesidir.
Kaçıngan bağlanma yaşayan kişilerde kırılgan narsisizmde görülen şu özellikler olabilir:
-
Duygudan yalıtım, içe çekilme ve geri durma
-
Eleştiriye karşı çok fazla hassasiyet
-
Onay ve değer görme arzusu
-
Yakınlık kurmada güçlük
Kaçıngan bağlanan kişilerde büyüklenmeci (grandiyöz) narsisizmde şu özellikler olabilir:
-
Kişiler bağımlılık korkusunu gizlemek için üstünlük çabasına girebilirler.
Psikodinamik Psikoterapi Perspektifine Göre
Kaçıngan bağlanma stiline sahip olan bireyler terapi esnasında içsel dünyalarını açmakta zorlanır. Çeşitli savunma mekanizmalarını kullanarak duygularını inkâr eder. Narsisizm eğilimli bireylerde de aynı bağlamda savunmalar gerçekleşir, ancak daha belirgin olarak:
-
Kendini yüceltme
-
Grandiyöz yapı
-
Yansıtma
-
Tümgüçlü yapı
-
Rasyonalizasyon
-
Yansıtmalı özdeşim
-
İdealizasyon ve değersizleştirme
Bu savunmaları kullanarak ilişkilere güç dengesi ve manipülasyon ile yaklaşma eğilimindedirler.
Narsisizm örüntüsüne sahip olan bireyler sıklıkla “kimseye ihtiyaç duymuyorum, bağımsızım ve güçlü durmalıyım” çarpıtmalarıyla yaşar. Aynı şekilde kaçıngan bağlanma stiline sahip olan bireylerde görülen yakınlığa duyulan yoğun arzu ile reddedilmekten ve yaralanmaktan korkan bir kişilik örüntüsü vardır. Bu durum bireylerin içsel nevrotik çatışmalarını yönetme biçimleridir.
Kaçıngan bağlanma, narsisistik davranış paterninin zeminini hazırlayabilir. Narsisizm, kaçıngan bağlanmanın daha organize ve savunma mekanizmalarının daha sık kullanıldığı bir formu gibi ifade edilebilir.
Gelişimsel Perspektif
-
Kaçıngan bağlanma: Çocuk, bakım verenine ihtiyaç duyduğunda reddedildiğinde, incinmemek için bağlanma sistemini kapatır. Sevgi arzusunu gizler.
-
Narsisizm: Çocuk, ihtiyaçlarını ifade ettiğinde yeterince karşılık bulamaz ama aynı zamanda bazen ebeveynleri tarafından aşırı övülür. Bu çelişkili tutumda, “gerçek benliğini” gizleyip idealleştirilmiş bir sahte benlik geliştirir.
Her ikisi de “incinmekten korunmak” için geliştirilen çözümlerdir.
Masterson’a göre narsisizm, kaçıngan bağlanmanın bir “maskeli” versiyonudur:
-
Kaçıngan kişi → “Yaklaşmıyorum çünkü incinmekten korkuyorum.”
-
Narsisist kişi → “Yaklaşıyorum ama kontrol bende, asla zayıf görünmem.”
Yani narsisizm, kaçıngan bağlanmanın daha karmaşık, daha dramatik bir savunma biçimi olarak okunabilir.
Kaynakça
Yıldızhan, E. (2017). Bağlanma teorisi ve bağlanma bozukluklarına genel bir bakış. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 22(1), 66–72.
