Onkoloji Nedir? Kanserin Bilimsel Temelleri
Onkoloji, tıp biliminin kanser ve tümörlerle ilgilenen dalıdır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO, 2022) kanseri, “anormal hücrelerin kontrolsüz çoğalması ve vücudun farklı bölgelerine yayılabilme kapasitesiyle karakterize edilen hastalık grubu” olarak tanımlamaktadır. Bu bağlamda onkoloji yalnızca tanı ve tedavi sürecini değil, aynı zamanda hastaların psikososyal ihtiyaçlarını da içeren multidisipliner bir alan olarak kabul edilmektedir (National Cancer Institute, 2021).
Kanser, günümüzde de küresel anlamda tüm çocukluk çağı kanseri sorunları içinde önemini korumaya devam etmektedir. Hatta dünyada her yıl 200.000’den fazla çocuğa kanser tanısı koyulmaktadır (WHO, 2017). Kanser teşhisi ve zorlu tedaviler, büyüme ve gelişme döneminde olan çocuklarda çeşitli gelişimsel kilometre taşlarını olumsuz etkileyebilmektedir (Gillard ve Watts, 2013). Bu anlamda kullanılan ve geliştirilen tedaviler süreç için büyük önem taşımaktadır.
Çocukluk Çağı Kanserlerinde Sık Karşılaşılan Psikolojik Semptomlar
Yapılan çalışmalar, her yaş grubundaki kanser hastalarının %30-40’ının tanı ve tedavi sürecinde duygusal distres düzeyinin yüksek olduğunu bildirmiştir (Zabora ve ark., 2001; Carlson ve ark., 2004). Ancak, ergen ve genç yaştaki hastalar yaşlı bireylerle karşılaştırıldığında, distres düzeyinin daha yüksek olduğu belirtilmiştir (Mor ve ark., 1994; Stava ve ark., 2006; Costanzo ve ark., 2009).
Hastalık sürecinin ilerleyen evrelerine ve zamana bağlı olarak hasta bireyde farklı derecelerde psikolojik sorunların ortaya çıkması beklenilen bir durumdur. Hastalarda tanı aşamasından başlayarak tedavi aşamalarının tümünde değişik duygusal ve davranışsal tepkiler ortaya çıkmaktadır. Bu hastalarda tanı aşamasıyla başlayan anksiyetenin yanı sıra depresyon en sık görülen sorunlardan birisidir.
Fiziksel semptomlarda eklem ağrısı, bacak ağrısı, sırt ağrısı, karın ağrısı, baş ağrısı, gastrointestinal sorunlar, yorgunluk, halsizlik ve iştah değişikliği gibi unsurlar da yer almaktadır. Uyku sorunları, iştahsızlık, ağlama krizleri ve sinirlilik de zaman zaman bunlara dahil olmaktadır.
Hastalık sürecinin her aşamasında çeşitli yoğunlukta hastalarda ortaya çıkan kaygı da yalnızca yaşam kalitelerini olumsuz yönde etkilemez, aynı zamanda tedaviden optimal yararın alınmasını da olumsuz etkilemektedir. Tam da burada tedavi süreci ve psikolojik destek başrol olmaktadır.
Kanser Tedavisinde Psiko-onkolojinin Yeri ve Pediyatrik Psiko-onkoloji
Psiko-onkoloji, kanser hastalığının yalnızca biyomedikal yönleriyle değil, birey ve yakınlarının psikolojik, sosyal ve davranışsal süreçleriyle de ilgilenen disiplinlerarası bir bilim alanıdır. Temel amacı, hastaların tanı, tedavi ve iyileşme süreçlerinde yaşadığı duygusal yükü azaltmak, tedaviye uyumu güçlendirmek ve yaşam kalitesini artırmaktır (Memorial, 2023).
Psiko-onkolojide ele alınan başlıca konular; kanser tanısının yarattığı kaygı, depresyon ve ölüm korkusu; hastaların baş etme stratejileri; tedaviye uyum; sosyal destek mekanizmaları ve psikoterapötik müdahalelerdir (Türkiye Klinikleri, 2021).
Bunların yanı sıra çocukların kanser tanısına verdikleri tepkiler yaşa göre farklılık göstermektedir. Küçük yaş grubunda güvenlik ve bakım verenle bağ ön plandayken, okul öncesi dönemde sihirsel düşünceler tanı ve tedavi sürecini yanlış yorumlamaya yol açabilmektedir. Okul çağındaki çocuklar tedavi sürecini daha mantıklı biçimde kavrayabilmekte, ancak okuldan ve arkadaş çevresinden uzak kalmak psikolojik yük oluşturmaktadır (Patenaude & Kupst, 2005). Bunlara bağlı olarak da tedavi ve destek süreci şekillenmektedir.
Yeterli psikolojik destek sağlanamadığında bu ruhsal yapı sağlık ekibiyle iletişimlerinde etkili olabiliyor. Sağlık ekibinin yaşayabileceği duygusal ve fiziksel yük de göz önüne alındığında, psiko-onkolojinin onkoloji biriminin ayrılmaz parçası kadar önemli ve gerekli olduğu görülüyor.
Pediyatrik psiko-onkolojide psikososyal müdahaleler, tanı anından itibaren uygulanmalı ve tüm tedavi evrelerine yayılmaktadır. Oyun terapisi, hikâye anlatımı ve yaratıcı etkinlikler küçük çocuklarda sıkça kullanılırken; ergenlerde sosyal destek yapılarının güçlendirilmesi ve tedaviye ilişkin kararlara katılım önemli görülmektedir (Kazak ve ark., 2006).
Sonuç: Çocuk ve Ergenlerde Psiko-onkolojinin Önemi
Sonuç olarak, çocuk ve ergenlerde psiko-onkoloji, kanserle mücadele sürecinde yalnızca hastaların değil, aynı zamanda ailelerinin de psikososyal iyilik hâllerini güçlendiren hayati bir bileşendir. Bu süreçte çocukların umuda, destekleyici bir çevreye ve empatik müdahalelere ihtiyacı vardır.
Psiko-onkoloji, bu ihtiyacı karşılayarak hem hastaların hem de ailelerin bu zorlu dönemi daha dayanıklı ve umutlu bir şekilde atlatmalarına yardımcı olmaktadır. Bu noktada, psikolojik destek, hem tedavi sürecinin kalitesini artırır hem de uzun vadede psikolojik iyilik hâlini korumaktadır. Bu nedenle, bu alandaki çalışmalar ve destekler hastalar ve aileleri için büyük bir umut ve güç kaynağıdır.
Kaynakça
-
Memorial Sağlık Grubu. (2023). Psiko-onkoloji nedir? Kanserdeki önemi nasıl olur?
-
Türkiye Klinikleri. (2021). Psiko-onkoloji: Psikososyal onkoloji hizmetinin gelişimi.
-
Gillard, J., & Watts, F. (2013). Childhood cancer and psychosocial care: Understanding developmental impacts.
-
World Health Organization. (2017). Cancer in children.
-
Zabora, J. (2001). The prevalence of psychological distress by cancer site. Journal of Clinical Oncology, 19(1), 19–28.
-
Carlson, L. E. (2004). High levels of untreated distress and fatigue in cancer patients. Journal of Clinical Oncology, 22(3), 488–493.
-
Mor, V. (1994). Symptom prevalence, characteristics and distress in a cancer population. Quality of Life Research, 3(3), 183–189.
-
Stava, C. J. (2006). Psychological distress and surveillance behaviors of women at high risk for breast cancer. Psycho-Oncology, 15(8), 721–728.
-
Costanzo, E. S. (2009). Psychosocial adjustment among cancer survivors: Findings from a national survey of health and well-being. Cancer, 115(4), 867–878.
-
Patenaude, A. F., & Kupst, M. J. (2005). Psychosocial functioning in pediatric cancer. Journal of Pediatric Psychology, 30(1), 9–27.
-
Kazak, A. E. (2006). Pediatric psychosocial preventive health model (PPPHM). Journal of Pediatric Psychology, 31(4), 343–355.
