Bazı insanlar kalabalığın içindeyken bile yalnız olduklarını düşünürler. Etrafında sevdikleri olsa da her zaman bir eksiklik ve boşluk hissiyle mücadele ederler. Anlaşılmadıklarını ya da önemsenmediklerini düşünmekten kendilerini alamazlar. Anlatmak isteseler bile karşılarındaki insanın onları anlayabileceğine dair inançları yoktur. Yani duygusal olarak yalnız hissederler. Bu hisler hiçbir zaman durduk yere, rastgele ortaya çıkmaz.
Her şeyden önce yalnız hissetmek ile yalnız olmak arasındaki farkı görmek gerekir. Yalnız olmak kişinin kendisine vakit ayırması, önceliğini kendine vermesidir ve oldukça önemlidir. Hatta ihtiyaç denebilir. Yalnızlık hissi ise kendini çıkmazda görmek, yani bir zorunluluk durumunu ifade eder. Bizim bu makalede değineceğimiz taraf yalnız hissetmek olacak. Yalnız hissetmek, Şema Terapi’de duygusal yoksunluk adı altında incelenir.
Şema Terapi Hakkında Küçük Bir Bilgilendirme
Şema Terapi, Bilişsel Davranışçı Terapi’den doğmuş, Young tarafından geliştirilmiştir. Bu terapi çeşidinde çocukluk çağı sorunları ele alınır. Çocuklukta karşılanmayan gereksinimler, ihmal edilmiş ihtiyaçlar bozulmuş örüntüleri oluşturur. Erken dönem yaşam deneyimleri, yaşamın sonraki yıllarında bireyin kişilerarası ilişkileri ve psikolojik belirtileri üzerinde etkisi olan önemli faktörlerden biridir. (Jeffrey E. Young, 2003) Hedef ise çoğunlukla problemli davranış örüntülerinin kökenlerini anlamaya çalışmaktır. Sorunlu duyguları ele almak, Şema Terapi’nin odak noktasıdır.
Duygusal Yoksunluk Şeması Nedir?
Yukarıda da değindiğim gibi yalnız hissetmek, duygusal yoksunluk şeması adı altında incelenir. Bu şemada birey en temel duygusal ihtiyaçlarının (anlayış, ilgi, şefkat) yeteri kadar karşılanmayacağına dair derin bir inanca sahiptir. Çocukluğunda bakım, empati ve korunma eksikliği yaşar. Bu şemaya sahip olan bireyler içten içe kimsenin onları sevemeyeceğine, anlayamayacağına inanırlar. Bu şema nasıl bir iç ses ile görülür, birkaç örnek verelim:
-
Duygularımı o kadar derin hissediyorum ki karşılık bulamıyorum.
-
Kimse beni gerçekten anlamıyor.
-
Yaşadığım ilişkilerde her zaman bir şeyler eksik kalıyor.
-
Gördüğümden daha fazla sevgiye ve ilgiye ihtiyacım var.
-
Benden daha sıcak insanlara ilgimi hemen kaybederim.
-
Birinin beni sevmesine izin vermekte zorlanıyorum.
Duygusal Yoksunluk Şeması’nın Oluşumunda Ebeveyn Etkisi Nasıldır?
Bu şemanın kökeninde duygusal olarak ulaşılmaz bakım veren(ler) yatar. Ebeveyn fiziki olarak oradadır ama duygusal olarak çocuk ile sağlam bir bağ kuramaz.
Örnek ebeveyn tutumları:
-
Her daim meşgul ve yorgun ebeveynler.
-
Kıyaslayıcı ve eleştirel ebeveynler.
-
Duyguları ciddiye almayan ya da küçümseyen ebeveynler.
-
Tutarsız ebeveyn davranışları.
Olumsuz Yaşam Deneyimleri
-
Çocukluk travmaları: Duygusal, cinsel ya da fiziksel istismar gibi travmatik deneyimler çocuğun mental olarak zarar görmesine sebep olur ve bunun sonucunda duygusal yoksunluk şeması geliştirebilir.
-
Ebeveyn kaybı ya da ayrılık: Ebeveynlerin boşanması ya da kaybı yalnızlık hissini artırabilir.
-
Aile içinde yaşanan anlaşmazlıklar: Evde yaşanan tartışmalar, sürekli gerginlik ve huzursuzluk hali çocuğun kendini güvensiz hissetmesine sebebiyet verebilir.
Bu şekilde davranan bakımveren(ler) ile büyüyen çocuk, ileriki hayatında küçüklükten kalan eksik parçaları bulmaya çalışır.
Duygusal Yoksunluğun Yetişkinliğe Yansıma Hali
Duygusal yoksunluk şeması, bireyin sürekli kendisini yalnız ve boşlukta hissetmesine yol açar. Bu durum ilişkilerde boşluk hissi ve tatminsizliğe neden olur. Bu şemaya sahip bireyler genellikle aşırı hassas, sürekli onay ararlar ve diğerlerine duygusal anlamda bağımlı olurlar. Hissettikleri boşluk hissinden dolayı başkalarının ihtiyaçlarına koşmaktan, onlara yardım etmekten çekinmezler ama sıra kendi ihtiyaçlarına gelince çekimser kalabilirler. Bu durum bireyin ilişkiler, iş, sosyal yaşam ve psikolojisi üzerinde olumsuz sonuçlar yaratabilir.
-
Duygusal ilişkilerde partnerinin ilgisini yetersiz bulma
-
Yardım istemekte zorlanma
-
Aşırı fedakârlık, her zaman karşılıksız verme hali
-
Çatışma
-
Kaçınma davranışları
-
İş performansında düşüş
-
Motivasyon kaybı
-
Sosyal izolasyon
-
Düşük özsaygı
-
Depresyon
-
Anksiyete bozukluğu
Genelde iç sesleri şöyledir: “Ne yaparsam yapayım, içimdeki boşluğu dolduramıyorum.”
Duygusal Yoksunluk ile Baş Etme Yolları
-
Bu şema kader değildir, bireyin iyileşmesi mümkündür. Öncelikle şemanın farkında olmak ve bunu kabul etmek gerekir. Sevgiye giden yol öncelikle kendini fark etmek ve anlamaktan geçer. Şemanın varlığını kabul etmek, kendisine şefkat göstermesi bu iyileşme sürecinin en önemli parçasıdır. Sonrasında kurulacak sağlıklı ve güvenli ilişkiler bu iyileşme sürecinin devam etmesini sağlar.
-
Bireyin kendine ayıracağı zaman ve özbakım hiç şüphesiz duygusal sağlığını iyileştirmesinde etkilidir.
-
Bu konuyla ilgili kitapları okumak, bireyin kendini tanımasına ve ilerleyeceği yol haritasını çizmesine yardımcı olur.
-
Şema Terapi, bireyin psikolog eşliğinde şemalarını fark etmesi, tanıması için oldukça etkilidir.
Kaynakça
Jeffrey E. Young, J. S. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide.
Joan M. Farrell, I. A. (2014). The Schema Therapy Clinician’s Guide: A Complete Resource for Building and Delivering Individual, Group and Integrated Schema Mode Treatment Programs.
