Psikoloji bilimindeki geçmiş araştırmalarda, ruh sağlığının iyileşme düzeylerini değerlendirmek için bireylerin kaygı, depresyon gibi patolojik durumlarına, mutsuzluk hallerine ve kişisel problemlere odaklanılmasına rağmen, 1950’li yıllarda Martin Seligman’ın öncülüğünü yaptığı pozitif psikoloji ile birlikte, bireylerin öznel iyi oluşu ve psikolojik iyi oluşu üzerine odaklanılmaya başlanmıştır (Kuyumcu, 2012).
İyi Oluş ve Psikolojik İyi Oluş Kavramları
İyi oluş (well-being) kavramı, hedonizm ve eudomanizm gibi iki temel yaklaşım ile açıklanmaktadır. Hedonizm, sürekli olarak pozitif duygulara sahip olmayı ve haz duygusunun ön planda olduğu öznel iyi oluşu ifade ederken, eudomanizm, bireyin davranışlarıyla duygularının tutarlı olduğu, geçici haz ve mutluluktan ziyade, yaşamdan derin doyum algısının oluştuğu ve kendini gerçekleştirme süreciyle açıklanan psikolojik iyi oluşu ifade eder (Kuyumcu, 2012; Ryff, 1989; Ryff, 2014).
Psikolojik İyi Oluşun Altı Temel Boyutu
Ryff (1989), psikolojik iyi oluşu altı ana boyutta incelemiştir:
-
Özerklik: Kendi değerlerini belirleyebilme, dışsal baskılar olmadan sağlıklı kararlar alabilme, özgür irade ve içsel denetimle yaşamı yönlendirme becerisidir.
-
Çevre Hakimiyeti: Zorluklarla etkili bir şekilde başa çıkabilme ve ruhsal yapısına uygun çevreyi yaratabilme becerisidir.
-
Pozitif İlişkiler Kurma: Destekleyici, güvenli ve anlamlı ilişkiler inşa etme becerisidir.
-
Kişisel Gelişim: Bireyin kendini geliştirme, potansiyelini keşfetme ve kişisel büyüme sürecini sürdürebilme becerisidir.
-
Yaşam Amacı: Kişinin kendine özgü, anlamlı bir yaşam amacı bulma ve bu amaç doğrultusunda hareket etme yeteneğidir. Bu amaçlar kariyer, ilişkiler veya kişisel tutkularla ilgili olabilir.
-
Öz-Kabul: Kişinin kendisini, güçlü ve zayıf yönleriyle kabul etme, kendi benliğine barışık olma becerisidir.
Psikolojik İyi Oluş Neden Önemlidir?
Psikolojik iyi oluş, bireylerin sağlıklı, uzun ömürlü ve anlamlı bir yaşam sürmelerine katkı sağlar. Aynı zamanda stresle etkili bir şekilde baş etmeyi destekler. Psikolojik iyi oluşu yüksek olan bireyler, değişen yaşam koşullarına daha kolay adapte olur ve bu durum, bağımlılıklar, fiziksel ve ruhsal hastalıklar karşısında koruyucu bir rol oynar. Bu bağlamda, psikolojik iyi oluşu yüksek bireylerin yaşam katılımları daha aktif hale gelir ve yaşam tatmin duyguları artarak genel yaşam kalitesini olumlu yönde etkiler (Morin, 2024).
Psikolojik İyi Oluşu Geliştirmenin Yolları
-
Öz Farkındalığı Geliştirmek: Öz farkındalık, duygular, düşünceler ve davranışlar üzerinde düzenli olarak düşünmekle geliştirilebilir. Günlük tutmak, meditasyon yapmak veya terapiste gitmek gibi uygulamalar bu süreçte yardımcı olabilir.
-
Yaşam Amacı Belirlemek: Hayatın anlamını keşfetmek, bireylerin yaşama bağlanmalarını sağlar. Yaşam amacını belirlemek için, kendinize “Hayatınızın sonunda nasıl hatırlanmak istersiniz?” gibi sorular sorabilirsiniz. Örneğin, çevrenin gelişimine özen göstermek, zorbalığa uğrayan insanları savunmak, hayvan sahiplenmek gibi anlamlı hedefler belirlemek, psikolojik iyi oluşu artırabilir (Morin, 2024).
-
Olumlu Yaşam Olaylarını Hatırlamak: Anlamlı ve keyifli anıları düzenli olarak hatırlamak, pozitif duyguları artırır ve negatif duyguları azaltır. Bu durum, duyguların işlenmesinden sorumlu olan amigdala ve problem çözme becerisi, planlama yeteneği ile duygu regülasyonunu yöneten prefrontal korteksi daha aktif hale getirir. Dopamin ve endorfin salınımı artarak ruh sağlığına olumlu katkı sağlar (Morin, 2024).
Sonuç
Psikolojik iyi oluş, sadece patolojisiz bir yaşamı değil, bireylerin güçlü yönlerine odaklanarak bilişsel, duygusal, fiziksel ve sosyal işlevlerini çeşitli açılardan değerlendirir. Bu sürecin gelişimi, bilinçli farkındalık ve düzenli pratiklerle mümkündür. Düzenli pratikler, beyinle yeni sinirsel bağlantılar kurar, kaygıyı azaltır, stresle baş etme becerilerini geliştirir ve genel refahı artırır. Kısacası, psikolojik iyi oluş sadece bir hedef değil, aynı zamanda yaşam kalitesini ve genel tatmini artıran dinamik bir süreçtir.
Kaynakça
- Kuyumcu, B. (2012). Üniversite öğrencilerinin pozitif ve negatif duygu durumlarının psikolojik iyi oluşlarını yordama gücü. Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi, 6(1), 62-76.
- Morin, A. (2024). How to improve your psychological well-being. Retrieved from http://www.verywellmind.com
- Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything or is it? Explorations on the meaning of psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081. Retrieved from http://www.jstor.org
- Ryff, C. D. (2014). Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of eudaimonia. Psychotherapy and Psychosomatics, 83, 10-28.
