Bipolar bozukluk, bireyin duygu durumunda belirgin dalgalanmaların görüldüğü kronik ve karmaşık bir psikiyatrik rahatsızlıktır. Bu durum, bireyin sosyal ilişkilerini, işlevselliğini ve yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Son yıllarda, evcil hayvanların özellikle kedilerin ruh sağlığı üzerindeki olumlu etkileri çeşitli çalışmalarla gündeme gelmiştir. Bu makalede, bipolar bozukluğu olan bireyler ile kediler arasındaki duygusal bağın psikolojik etkileri tartışılmakta; kedilerin regülatif, destekleyici ve yansıtıcı işlevleri ele alınmaktadır.
Bipolar bozukluk, majör depresyon ve mani (ya da hipomani) dönemleri ile karakterize edilen, tekrarlayıcı seyir gösteren bir duygudurum bozukluğudur (American Psychiatric Association [APA], 2022). Duygudurumdaki bu iniş çıkışlar, bireyde yoğun stres, yalnızlık ve duygusal dengesizlik yaratabilir. Bu süreçte bireylerin çevresel destek sistemlerine olan ihtiyacı artmaktadır. Son yıllarda evcil hayvanların, özellikle kedilerin, psikolojik iyilik hali üzerindeki olumlu etkileri üzerine yapılan araştırmalar dikkat çekmektedir (Brooks et al., 2018). Kediler, hem sakinleştirici etkileriyle hem de bakım ilişkisi yoluyla bireyin duygusal regülasyonunu kolaylaştırabilmektedir.
Bipolar Bozuklukta Duygusal Dalgalanmalar ve Sosyal İzolasyon
Bipolar bozuklukta, manik evrelerde birey yüksek enerji, uykusuzluk, hızlı düşünme ve dürtüsellikle karakterize edilen bir tablo sergilerken; depresif evrelerde yoğun karamsarlık, ilgi kaybı ve anksiyete ön plandadır (Geddes & Miklowitz, 2013). Bu ani duygudurum değişiklikleri bireyin sosyal ilişkilerini zorlaştırmakta, yalnızlaşmasına yol açmaktadır. Sosyal izolasyon, bipolar bireylerin semptomlarının alevlenmesinde önemli bir risk faktörüdür (Perlick et al., 2001).
Kedilerle Kurulan İlişkinin Terapötik Boyutu
Evcil hayvanlarla kurulan ilişki, bireylerin yalnızlık hissini azaltmakta, sorumluluk duygusunu desteklemekte ve günlük rutini yapılandırarak işlevselliği artırmaktadır (Kruger & Serpell, 2010). Kediler, köpeklere kıyasla daha bağımsız canlılar olmalarına rağmen, duygusal olarak sahiplerine bağlanabilir ve onların duygu durumlarına hassas şekilde yanıt verebilirler (Vitale et al., 2019). Özellikle bipolar bireylerin yaşadığı duygusal iniş çıkışlarda kedilerin düzenli ve huzur verici varlığı bir “duygusal çıpa” görevi görebilir.
Kedilerle Etkileşimin Duygusal Regülasyona Etkisi
Bipolar bozukluğa sahip bireylerde duygusal regülasyon becerilerinin zayıf olması, ilişkilerde çatışma ve içsel stres yaşanmasına neden olur (Green et al., 2007). Kedilerle kurulan bağ, bireyin duygu durumunu daha iyi tanımasına, düzenlemesine ve ifade etmesine yardımcı olabilir. Bir çalışmada, evcil hayvan sahiplerinin, sahip olmayanlara kıyasla stresle başa çıkma becerilerinin ve öz-yeterlik inançlarının daha yüksek olduğu bulunmuştur (McConnell et al., 2011). Özellikle kedilerle vakit geçirmenin kalp atışını yavaşlattığı, kortizol düzeyini düşürdüğü ve oksitosin salınımını artırdığı da çeşitli biyolojik göstergelerle kanıtlanmıştır (Beetz et al., 2012).
Kedilerin Yansıtıcı ve Aynalayıcı İşlevi
Bazı bireyler kedilerinin kendi ruh hallerini yansıttığını, kendilerini kedilerinin gözlerinden daha net gördüklerini ifade etmektedir. Bu yansıtıcı ilişki, terapötik anlamda “ayna” işlevi görebilir. Özellikle hipomanik dönemlerde hızlanan düşünceler, kedinin yavaş ve ölçülü hareketleriyle dengeleyici bir etkide bulunabilir. Öte yandan depresif dönemlerde ise kedinin sıcak teması ve beklentisiz sevgisi, bireyin kendilik değerini yeniden inşa etmesine katkı sağlayabilir (Friedmann & Son, 2009).
Zorluklar ve Sorumluluk Yönü
Her ne kadar kedilerin varlığı terapötik bir katkı sağlasa da, bakım sorumluluğu bazı dönemlerde zorlayıcı olabilir. Özellikle depresif ataklar sırasında öz bakım bile sekteye uğrarken, bir canlıya bakım vermek ek stres kaynağı olabilir. Bu nedenle kedili yaşamın, bipolar bozukluğu olan bireyler için önerilmesi sürecinde kişinin hastalık farkındalığı, destek sistemi ve sorumluluk düzeyi göz önünde bulundurulmalıdır (Mueller, 2014).
Sonuç
Kedilerle kurulan duygusal bağ, bipolar bozukluğu olan bireyler için anlamlı bir duygusal destek sistemi oluşturabilir. Kedilerin huzur verici doğası, karşılıksız sevgisi ve duygusal duyarlılığı, bireyin duygu durumunu regüle etmesine katkıda bulunur. Ancak bu ilişkinin sağlıklı biçimde sürdürülebilmesi için bireyin dönemsel ihtiyaçları ve psikiyatrik durumu göz önünde bulundurulmalıdır. Sonuç olarak, kediler hem bireysel terapi süreçlerine destekleyici bir unsur hem de gündelik yaşama anlam katan sadık birer yol arkadaşı olabilir.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental
disorders (5th ed., text rev.; DSM-5-TR). American Psychiatric Publishing.
Beetz, A., Uvnäs-Moberg, K., Julius, H., & Kotrschal, K. (2012). Psychosocial and
psychophysiological effects of human-animal interactions: The possible role of oxytocin.
Frontiers in Psychology, 3, 234. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2012.00234
Brooks, H. L., Rushton, K., Lovell, K., Bee, P., Walker, L., Grant, L., & Rogers, A. (2018).
The power of support from companion animals for people living with mental health problems:
A systematic review and narrative synthesis of the evidence. BMC Psychiatry, 18(1), 31.
https://doi.org/10.1186/s12888-018-1613-2
Friedmann, E., & Son, H. (2009). The human–companion animal bond: How humans benefit.
Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice, 39(2), 293–326.
https://doi.org/10.1016/j.cvsm.2008.10.015
Geddes, J. R., & Miklowitz, D. J. (2013). Treatment of bipolar disorder. The Lancet,
381(9878), 1672–1682. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)60857-0
Green, M. J., Cahill, C. M., & Malhi, G. S. (2007). The cognitive and neurophysiological
basis of emotion dysregulation in bipolar disorder. Journal of Affective Disorders, 103(1–3),
29–42. https://doi.org/10.1016/j.jad.2007.01.024
Kruger, K. A., & Serpell, J. A. (2010). Animal-assisted interventions in mental health:
Definitions and theoretical foundations. In Fine, A. H. (Ed.), Handbook on Animal-Assisted
Therapy (pp. 33–48). Academic Press.
McConnell, A. R., Brown, C. M., Shoda, T. M., Stayton, L. E., & Martin, C. E. (2011).
Friends with benefits: On the positive consequences of pet ownership. Journal of Personality
and Social Psychology, 101(6), 1239–1252. https://doi.org/10.1037/a0024506
Mueller, M. K. (2014). Human-animal interaction as a context for positive youth
development: A relational developmental systems approach to constructing human-animal
relationships. Human Development, 57(1), 5–25. https://doi.org/10.1159/000357683
Perlick, D. A., Rosenheck, R. A., Miklowitz, D. J., et al. (2001). Caregiver burden and health
in bipolar disorder: A cluster analytic approach. The Journal of Nervous and Mental Disease,
189(8), 531–541.
Vitale, K. R., Behnke, A. C., & Udell, M. A. (2019). Attachment bonds between domestic cats
and humans. Current Biology, 29(18), R864–R865. https://doi.org/10.1016/j.cub.2019.07.036
