Bazılarımız için boş zaman bir ihtiyaç ve huzurun adresidir. Ara sıra oturup hiçbir şey yapmadan kalmak, içsel bir ferahlık yaratır. Ancak bazılarımız içinse aynı boşluk neredeyse bir tehdit gibidir. Sessizlik boğucu gelir, hiçbir şey yapmamak ise huzur değil, huzursuzluk yaratır. Bir sohbette sessizlik oluştuğunda bir şeyler söyleme ihtiyacı duymak veya boş kaldığınız zamanlarda bir şeyler kaçırıyor gibi hissetmek de buradan kaynaklanır; boşluğa tahammül edememekten.
Özellikle obsesif eğilimleri olan bireylerde bu durum çok daha belirgindir. Onlar için zihinsel sessizlik kaygı verici olabilir. Sürekli bir şeyler düşünmek, üretmek, kontrol etmek ya da organize etme ihtiyacı vardır. Bu yazıda obsesif kişilik örüntüsüne sahip bireylerin boşlukla kurdukları ilişkiden, sessizlikten neden rahatsız olduklarından ve bu dinamiğin altında yatan psikolojik mekanizmalardan bahsedeceğim.
Obsesif Zihin Ne İster?
Obsesif yapıya sahip bireyler genellikle detaylara odaklıdır, kurallara sıkı sıkıya bağlıdırlar ve kontrolü elden bırakmakta zorlanırlar. Onlar için düzen sadece estetik değil, aynı zamanda bir güvenlik unsurudur. Hayatın karmaşası karşısında içsel dengeyi kurmak için dış dünyayı düzenlemeye çalışırlar. Ancak aynı kontrol ihtiyacı, zihin içinde de kendini gösterir. Düşünceler plansızca akmasından ve dürtüsellikten rahatsız olurlar. Akıllarından geçen her şeyin mantıklı, işlevsel ya da amaçlı olmasını beklerler. Zihin boş kaldığında, yani bu düzen bozulduğunda kaygı artar. Çünkü boşluk, kontrol edilemeyen düşüncelerin ortaya çıkmasına zemin hazırlar. Bu da tehdit edicidir.
Bu nedenle obsesif özellikleri ön planda olan bireyler:
-
Sessiz anlarda hemen sohbet başlatma eğilimindedir.
-
Evde yalnız kalmaktan hoşlanmayabilirler.
-
Yolda yürürken mutlaka müzik ya da podcast dinlerler.
-
Dinlenme zamanlarında bile zihinsel olarak bir üretim ya da planlama halindedirler.
Zihinleri sürekli aktiftir çünkü boş kaldığında yüzeye çıkabilecek olumsuz duygularla karşılaşmak istemezler. Kişiden kişiye değişse de genellikle belirsizlik, yetersizlik, suçluluk gibi duyguların yüzeye çıkmasından kaçınırlar.
Boşluk Neden Bu Kadar Tehdit Edici?
Boşluk, görünürde sadece bir zaman dilimi ya da eylemsizlik hali gibi gözükse de obsesif bireyler için bu çok daha fazlasıdır. Boşlukta kalmak, geçmişte bastırılmış olan duyguların ortaya çıkmasına, endişe verici düşüncelerin belirginleşmesine ve kontrol hissinin azalmasına yol açar.
Bu kişiler genellikle “ya bir şeyleri eksik yapıyorsam”, “ya yeterince üretken değilsem” gibi düşüncelerle baş başa kalmamak için zihinsel boşluklardan kaçarlar. Kimi zaman sessizlik, hayatın anlamsızlığını düşündürebilecek kadar büyük bir tehdit halini alır. Bu yüzden zihin sürekli bir görev arayışındadır. Yapılacak işler, alınacak notlar, planlanacak programlar, yeniden gözden geçirilecek kararlar…
Bu zihinsel meşguliyet, kısa vadede rahatlatıcı olabilir ama uzun vadede yorar. Çünkü zihin de bir kas gibidir; sürekli çalıştığında tükenir. Ara sıra dinlenmesi gerekir.
Zihnin hiç durmaması, bireylerin yaşam kalitesini düşürebilir. Her zaman “aktif” olma hali uykusuzluk, odaklanma sorunları, karar yorgunluğu ve kronik stres gibi problemlere yol açar. Ayrıca bu kişiler dış dünya ile uğraştıkça kendi iç dünyalarından uzaklaşırlar. Zamanla iç dünyaya temasları azalır. Kendileriyle kalmak onlar için rahatsız edici olmaya başlayabilir. Bu yüzden sürekli dışsal uyaranlara yönelirler. Telefonla oyalanmak, gereksiz araştırmalara dalmak ya da çoktan bitmiş bir konuyu zihinsel olarak defalarca analiz etmek bu davranış kalıplarına örnek verilebilir.
Çözüm Boşluğu Doldurmak Değil, Onunla Kalabilmeyi Öğrenmektir.
Bu noktada önemli bir ayrım yapmak gerekir: Boşluğu “doldurmaya” çalışmak ile onunla “kalabilmek” arasında fark vardır. Obsesif yapıdaki bireylerin boşluğu doldurma eğilimleri anlıktır ve geçicidir. Kalıcı rahatlama ancak boşlukla kalabilmeyi öğrenmekle mümkün olur.
Peki bu nasıl mümkün olabilir? Birkaç alternatifi derleyecek olursak:
-
Farkındalık temelli çalışmalar zihni düzenlemeye yardımcıdır
Farkındalık uygulamaları, zihnin çalışmasını durdurmak için değil, onu gözlemlemek için yapılır. Düşünceleri kontrol etmek yerine onları fark etmek ve geçip gitmelerine izin vermek bu yapı için çok geliştiricidir. -
Duygularla temas kurmak, onlardan kaçmamak büyük ölçüde rahatlatır
Boşluk anlarında yükselen rahatsızlık verici duygular aslında bastırılmış duygulardır. Onları bastırmak yerine tanımak, kabul etmek ve çözümleyip geride bırakmak gerekir. -
Yazı yazmak sanıldığından daha etkilidir
Zihni düzenlemenin etkili yollarından biridir. Düşünceleri içte döndürmek yerine dışa aktarmak hem zihinsel alan açar hem de düşünceleri nesneleştirir. -
Terapi desteği almak profesyonel olarak yardım eder
Şema terapi, bilişsel terapi veya ACT gibi terapi yaklaşımları obsesif yapıların esnemesi ve daha sağlıklı işleyişler kurması için etkili yöntemler sunar.
Boşluk her zaman tehlikeli değildir. Bazen zihinsel sessizlik, aslında içsel dönüşümün başladığı alandır. Obsesif yapıdaki bireyler için bu alanda kalmak zorlayıcı olabilir, evet. Ancak bu zorluk aynı zamanda bir iyileşme işareti olabilir. Boşluk, içinde potansiyel barındıran bir alan olabilir. Belki de en çok ihtiyaç duyduğumuz şey, düşüncelerimizi değil, sessizliğimizi dinlemektir.
