Bireylerin hayatındaki en yoğun duygusal deneyimlerini romantik ilişkiler oluşturur.
Romantik ilişkilerde mutluluğu sağlayan ve ilişkiyi sağlıklı hale getiren temel taşlardan biri, partnerlerin birbirlerinin duygularını anlayabilme ve ilgili duyguya doğru şekilde yanıt verebilme yeteneğidir. Empati ve duygusal zeka, ilişkilerin güçlenmesini sağlayan gizli kahramanlardır. Empati, karşımızdaki kişilerin duygularını anlama ve paylaşma becerisidir; duygusal zeka ise kendinin ve bir başkasının duygularını tanıma, yönetebilme ve yönlendirebilme kapasitesidir. Bu yazımızda empati ve duygusal zekanın romantik ilişkilerdeki önemini ve bunların nasıl geliştirileceğini inceleyip, örneklerle pekiştireceğiz.
Empati: Anlamanın ve Anlaşılmanın Temeli
Empati; bireyin karşısındaki kişinin duygu ve düşüncelerini anlama ve bu durumu kendi iç dünyasında hissedebilme yetisidir (Davis, 1996). Empati, romantik ilişkilerde çatışmaların yumuşatılmasında ve derin bağlar kurulmasında etkilidir. Empati yalnızca “ne hissettiğini anlıyorum” demek değil, gerçekten o duyguyu paylaşabilmektir. Empatiişlevine göre ayrılmaktadır. Örneğin bilişsel empati, karşı tarafın ne düşündüğünü anlamaya; duygusal empati ise karşı tarafın duygularını hissetmeye odaklanır. Empati, kişilerin romantik ilişkide anlayışlı olabilmelerine neden olmaktadır. Empatinin ilişkisel faydaları üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan birinde özellikle duygusal empati düzeyleri yüksek olan kişilerin, ilişkilerinde daha az çatışma yaşadığı ve ilişkiden daha fazla doyum aldıkları bulunmuştur (Doğan, 2009). Partnerin kendini anlaşılmış hissetmesi, partnerine yönelik güven duygusunu güçlendirir ve aralarındaki duygusal bağın derinleşmesini sağlar. Empatiden yoksun kişilerde ise ilişkilerinde yoğun çatışmalar, anlaşılamama, güven problemleri ve buna bağlı olarak duygusal uzaklaşma görülür.
Duygusal Zeka: İlişkilerde Duygu Yönetimi
Duygusal zeka, kişinin kendi duygularını tanıma, anlama, düzenleme ve başkalarının duygularını okuyabilme becerisidir (Goleman, 1995). Bu beceri romantik ilişkiler için belirleyicidir. Çünkü duygusal zekası yüksek bireyler yalnızca kendi duygularını değil, partnerlerinin duygularını da yönetirler. Lopes, Salovey ve Straus’un (2003) yaptığı bir araştırmada, duygusal zekası yüksek bireylerin sosyal ilişkilerinde daha başarılı olduğu ve ilişkilerdekidoyumlarının daha yüksek olduğu görülmüştür. Ayrıca duygusal zekanın kişilerarası problemleri çözmede etkili olduğu, bunun da özellikle romantik ilişkilerde olumlu etkilerinin olduğu bulunmuştur.
Duygusal Zekanın Bileşenleri
İlişkilerde etkin rolü olan duygusal zekaya yakından bakalım. Daniel Goleman’ın belirttiği gibi duygusal zeka beş temel bileşene sahiptir:
- Öz farkındalık: Kendi duygularını tanıyabilme ve bu duyguların davranışları üzerindeki etkisini anlayabilme.
- Öz düzenleme: Duygularını kontrol edebilme ve duygusal tepkilerini uygun şekilde yönetebilme.
- Motivasyon: Amaçlarına odaklanarak duygusal dengeyi koruyabilme.
- Empati: Başkalarının duygularına duyarlı olma ve onların duygularını anlama.
- Sosyal Beceriler: İkili ilişkilerde sağlıklı iletişim kurma ve çatışmaları çözebilme, işbirliği yapma.
Bu bileşenler hem kendimizi hem de partnerimizi anlayabilmemiz ve iletişimimizi sağlıklı bir çerçevede sürdürmemizi sağlar.
Empati ve Duygusal Zekanın Birlikte İşleyişi
Empati, duygusal zekanın bir bileşenidir. Bu iki kavram birlikte çalışarak ilişkilere olumlu katkılar sağlar. Empati olmadan duygusal zeka yetersiz kalır; çünkü duygusal farkındalık sadece kendine yönelik değil başkasına yönelik farkındalığı da kapsar. Benzer şekilde empati becerisi de duygusal düzenleme ve sosyal becerilerle desteklenmediğinde ilişkisel olarak etkili kullanılamaz.
Empati ve Duygusal Zekanın İlişkilerdeki Faydaları
Araştırmalar sonucunda yüksek duygusal zekaya sahip çiftlerin ilişkilerinde daha az çatışma yaşadıkları ve bir problemle karşılaştıklarında onu daha yapıcı bir biçimde çözdükleri görülmüştür. Empati yeteneği yüksek bireyler ise ilişki içinde partnerlerinin duygusal ihtiyaçlarını kolayca anlayabilmekte ve bu yönde ihtiyaçlarını kolayca karşılamaktadırlar. Bu da ilişki doyumunu arttırır. Ayrıca, duygusal zekası gelişmiş çiftler, zorlayıcı süreçlerden geçerken daha dayanıklı olur ve ilişkiyi sürdürmek için daha güçlü motivasyona sahiptir.
Pratik Öneriler
Çiftlerin ilişkilerinde daha sağlıklı ve sağlam temelli iletişim kurabilmeleri adına bazı uygulamalar vardır. Bunlar:
- Aktif dinleme eğitimi: Çiftlere, yargılamadan dinleme ve duygularını açık ifade etme becerileri kazandırılmalıdır (Erdoğan, 2017).
- Duygu farkındalığı çalışmaları: Günlük duygu kaydı tutmak ve duygu tanımlama egzersizleri önerilir (Yıldırım & Aydın, 2019).
- Empatik perspektif alma: Partnerlerin karşılıklı bakış açısı alma uygulamaları yapılmalıdır (Demir, 2018).
- Duygusal regülasyon teknikleri: Nefes egzersizleri ve bilişsel yeniden yapılandırma yöntemleri terapötik sürece dahil edilmelidir (Kurt & Özdemir, 2021).
Empati ve Duygusal Zekanın Eksikliğinin Vaka Üzerinden Sunumu
İlişkilerde empati ve duygusal zeka eksikliğini bir örnek üzerinden inceleyelim. Elif ve Murat üç yıldır birlikte olan bir çifttir. İlişkilerinin ilk dönemlerinde duygusal bağları güçlü olsa da bir süre sonra ilişkide çatışmalar ve sorunlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Elif, duygularını açıkça ifade eden ve sorunlarına konuşarak çözüm arayan biridir. Murat ise duygularını bastırma eğilimindedir. Tartışmalardan kaçınır ve konuları kapatmayı tercih eder. Bir gün Elif, Murat’ın son zamanlarda uzaklaştığını ve kendisiyle duygusal bağ kurmaktan kaçındığını dile getirir. Murat ise bunu “Yine abartıyorsun, her şey senin kontrolünde olsun istiyorsun” diyerek geçiştirir. Bu söz Elif’i hem değersiz hissettirir hem de ilişkide yalnız kaldığını düşünmesine neden olur. Her tartışma benzer şekilde sonlanır: Elif kendini ifade etmeye çalışır, Murat ya susar ya da savunmaya geçer.
Zamanla Elif, bu ilişki içinde görülmediğini ve duygusal ihtiyaçlarının anlaşılmadığını fark eder. Murat ise Elif’in tepkilerini “aşırı hassaslık” olarak yorumlar. İlişkide empatik bir dinleme ya da duygusal farkındalık gelişmediği için her iki taraf da kendi iç dünyasında yalnızlaşır. Sonunda ilişki, çözülmemiş duygusal birikimlerin ve sürekli tekrar eden çatışmaların ardından sona erer.
Bu ilişkinin analizini yaparsak: Murat’ta duygusal farkındalık ve regülasyon eksikliği, ilişkisel mesafeye neden olmuştur. Empati eksikliği, Elif’in duygusal olarak görülmesini ve anlaşılmasını engellemiştir. Ayrıca iletişimde kaçınma ve duygulara duyarsızlık, ilişki doyumunu ciddi biçimde azaltmıştır. Tüm bu sorunlar ilişkinin sonunu getirmiştir.
Sonuç
Romantik ilişkiler, sadece sevgi ve bağlılıkla değil, birbirini anlayabilme ve duygulara sağlıklı yanıt verebilme becerisiyle de beslenir. Empati ve duygusal zeka, kimi zaman bir kırgınlığın büyümesini engellerken, kimi zaman duygusal bir uçurumu görünür kılar. İlişkilerde çatışmalar kaçınılmaz olsa da, bu çatışmaların nasıl yönetildiği ilişkinin kaderini belirler. Karşımızdaki kişiyi tanıyıp yönlendirebildiğimiz ölçüde daha güvenli, daha derin ve daha tatmin edici ilişkiler mümkün olur. Belki de sağlıklı ilişkilerin sırrı, tam da bu “gizli kahramanlarda” saklıdır.
