Mitleri birçok farklı şekilde tanımlamak mümkün olsa da genel anlamı ile mit, insanlık tarihinde kutsal görülmüş öykü ve anlatıları ifade eder. Benzer şekilde masal ise genellikle kuşaktan kuşağa aktarılan, olağanüstü kişi ve olayların yer aldığı öykü türü olarak tanımlanır. Bu anlatılar, yalnızca eğlence ve öğrenme amaçlı değil, aynı zamanda kolektif bilinçdışına ait imgeleri taşıyan sembollerdir.
Mitler ve masallar bireylerin iç dünyalarını keşfetmelerine ve yaşam deneyimlerini anlamlandırmalarına yardımcı olan güçlü kültürel araçlardır. Carl Gustav Jung’un geliştirdiği analitik psikoloji kuramında; mitler ve masallar, insan ruhunun evrensel yapıları olan arketipler aracılığıyla incelenmektedir.
Arketipler Nedir ve Neden Önemlidir?
Arketip kavramı, psikoloji literatüründe Jung tarafından tanımlanmış bir kavramdır. Ona göre arketipler, duygusal bakımdan güçlü olduğu düşünülen ortak evrensel düşünce biçimlerini yansıtır (Kavut, 2020). Jung’un dört temel arketipi bulunmaktadır:
• Persona: İnsanın bilinçli ya da bilinçsiz olarak geliştirdiği kişilik
• Gölge: Bilinçaltındaki bastırılmış fikirler, kişinin karanlık tarafı
• Anima/animus: Karşıt cinsiyetin bireydeki yansımaları, erkeklerdeki dişil taraf (anima) ve kadınlardaki eril taraf (animus)
• Benlik: Bilinçdışındaki diğer arketipleri uyumlu hale getiren, bütünleyen yapı
Arketipler insanın belirgin bazı davranışlarını simgeleyen kolektif bilinçdışının parçalarıdır. Bu bakımdan farklı kültürlerde arketipleri benzer biçimlerde görmek mümkündür. Kahramanlar, gölgeler, bilge figürler, sınavlar ve yolculuklar, tekrar eden bazı temalarla ifade edilir.
Mitler ve Masalların Simgesel Dili
Mitlerdeki tanrılar, tanrıçalar veya masallarda yer alan karakterler, bireyin iç dünyasındaki güçlü yönlerinin, yaşadığı çatışmaların ya da gelişim evrelerinin simgesel bir dışavurumudur. Bu nedenle mitolojik ve masalsı anlatıların psikolojik çözümlemeleri sayesinde bireysel dönüşüm süreçlerinin aydınlatılması mümkündür. Özellikle Joseph Campbell’in geliştirdiği “kahramanın yolculuğu” modeli bireyin psikolojik gelişimini sembolik bir dille anlatır (Campbell, 2004). Bu modelde birey, derinlerde bir çağrı hisseder. Bu, o güne kadar bildiği dünyadan ayrılmanın çağrısıdır. Bu çağrıyı takip edip bir yola koyulur ve o yolda bazı sınavlardan geçer, bu sırada ona mentorluk yapan bazı rehberlerle karşılaşır. Kendi gölgesiyle ve yüzleşmekten korktuklarıyla yüzleşir. En sonunda bu yol onu dönüştürür. Bu süreç aynı zamanda psikoterapinin, içsel keşfin, ruhsal büyümenin de bir tasviridir.
Masallarda sıklıkla gördüğümüz orman sembolü veya yeraltı gibi bölümler, bilinçdışımızın derinliklerinde bir yolculuk yapmakta olduğumuzu gösterir. Kahraman bazen yenilmesi güç bir ejderhayla veya bir canavarla karşılaşır; bu karşılaşma çoğu zaman bireyin bastırdığı yönleriyle, kendi korkularıyla karşılaşmasıdır.
Mitolojik anlatılar da masallara benzer şekilde bireyin ruhsal gelişimini destekleyen öğeler içerir. Örneğin Yunan mitolojisindeki Persephone efsanesi, bir kaybı, ölümü ve yeniden doğumu sembolize eder. Persephone’nin yeraltına inmesi, bilinçaltına yaptığı yolculuğu; Demeter’in yas süreci ise kaybıyla baş etme ve dönüşme sürecini simgeler.
Masallar ve mitolojik hikayeler, bireyin psikolojik bütünlüğüne ulaşmasında yol gösterici olan unsurlardır. Jungiyen bir ifadeyle, kişi bireyleşme sürecini bu arketipsel imgelerin içsel yansımalarını kabul etme ve yaşamasıyla tamamlar. Bu sayede kişi kendisinin farkına varır.
Mitler, Masallar ve Arketipler Yoluyla Kendini Tanıma ve Ruhsal Büyüme
Mitolojik hikayelerdeki ve masallardaki anlatıların gücü, bireyin iç dünyası ile yeniden bağlantı kurabilme potansiyelinde saklıdır. Psikoterapide kullanılan imgeleme, sembolik anlatım, masal terapisi gibi tekniklerde birey kendi hikayesi ile tekrar bağ kurar. Simgesel düşünme ile birey, hem problemlerine çözüm geliştirebilir hem de yaşamına daha derin bir anlam katabilir.
Mitler ve masallar, yalnızca geçmişe ait izler değil; ruhun haritasını sembolize eden zamansız anlatılardır. Bu anlatıları takip ederek birey kendi gölgesiyle yüzleşebilir, daha önceden farkında olmadığı içsel kaynaklarını fark edebilir ve ruhsal bütünleşme yolculuğuna adım atabilir. Jung’un da belirttiği gibi bilinçdışı, semboller sayesinde dile gelir.
Birey, mitleri ve masalları sadece entelektüel okuma süreci olarak değil, kişisel bir yansıma ve değişim aracı olarak ele aldığında dönüşüm başlar. Bu süreci destekleyebilecek yöntemler ise şunlardır:
• Sembol analizi: Kişi, bir masalı okuduktan sonra en çok hangi karakterle özdeşleştiğini, en çok hangi sınav, korku ya da ödülün tanıdık geldiğini, karakterin hangi yönüyle onu temsil ettiğini tespit etmeye yönelik bir analiz yapabilir
• Arketipsel günlük ya da hikaye yazımı: Kişi kendini bir mit ya da masal gibi yazabilir, kahramanlık yolculuğunu, hangi gölgelerle yüzleştiğini, kimlerin ona rehberlik ettiğini aktarabilir
• İmgesel çalışmalar ve rüya günlükleri: Gözü kapalı şekilde bir kahraman yolculuğu imgelenebilir, gölgelerle karşılaşma ve sembol okuma gibi süreçlerle, rüyaların kaydedilip yorumlanmasıyla rehberlik sağlanabilir
• Mitolojik figürlerle sembolik diyalog: Arketipik figürlerle yazılı diyalog kurulabilir, örneğin birey içindeki bilge kadına veya savaşçıya bir mektup yazabilir
Hepimiz, kendi masalımızın kahramanı olduğumuzu hatırladığımızda ve yaşadığımız olayları bilinçli bir şekilde yorumladığımızda, iç dünyamızla daha sağlıklı bir bağ kurabiliriz. Mitleri, masalları ve arketipleri kullanarak kendi hayatımızdaki kahraman yolculuğunu fark ettiğimizde; geçmişimizdeki olumsuz yaşantılarımızla barışabilir, gölgemizi kabullenebilir ve içsel gücümüzü açığa çıkarabiliriz.
Kaynaklar
Batuk, C. (2009). Mit, Tarih ve Gerçeklik Sorunu Üzerine Notlar, Milel ve Nihal, 6 (1), 27-53.
Campbell, J. (2004). The Hero with a Thousand Faces. Princeton University Press.
Estes, C. P. (1992). Kurtlarla Koşan Kadınlar: Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler. Ayrıntı Yayınları.
Jung, C. G. (1969). The Archetypes and the Collective Unconscious. Princeton University Press.
Jung, C. G. (2016) Dört Arketip. Olympia Yayınları.
Kavut, S. (2020). Carl Gustav Jung: Kavramları, Kuramları ve Düşünce Yapısı Üzerine Bir İnceleme, International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS) December 2020 : Volume 6 (Issue 2), 681-695.
