Günümüzde kullanım sıklığı her geçen gün artmakta olan sosyal medyanın, gündemi takip etme, çevre edinme, eğlenme vb. amaçlarla kullanıldığını bilmekteyiz. Ancak bu amaçlar bazı risk faktörlerini de beraberinde getirmektedir. Bu faktörlerden biri, değişik sosyal medya mecralarında sık sık maruz kalınan kavga videoları, cinayet haberleri, savaş videoları, intihar haberleri, saldırganlık içeren klipler şiddeti sıradanlaştırarak şiddet dolu mizahlarla şiddeti hayatın rutini haline getirmektedir. Bu durum, özellikle genç bireylerin şiddeti normalleştirmesine, hatta kimi zaman olumlu duygularla ilişkilendirmesine neden olabilmekle birlikte bireyleri yavaş yavaş duyarsızlaşma sürecine götürmektedir. Bu makalede, sosyal medyada şiddet içeriklerine sürekli maruz kalmanın nasıl bir duyarsızlaşma süreci yaşattığı, bu sürecin bireylerin duygu ve davranışları üzerindeki etkileri değerlendirilecektir.
Şiddet Türleri
Şiddet, sadece fiziksel darbe ile olmamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) şiddeti, “kişinin kendisine, başka bir bireye ya da topluma yönelik, fiziksel güç veya baskı kullanımı sonucu zarar görme ihtimali oluşturan davranış” olarak tanımlamaktadır. Bu tanıma göre şiddet türleri aşağıdaki şekilde sınıflanabilmektedir:
-
Kişilerarası Şiddet: Dövüş-kavga, cinayet, cinsel saldırı, aile içi şiddet
-
Toplumsal Şiddet: Savaş, terör, sokak olayları-toplu katliamlar
-
Öz-Yönelik Şiddet: İntihar, kendine zarar verme davranışları
Duyarsızlaşma Nedir? Hipodermik İğne Modeli Açısından Bakış
Duyarsızlaşma, tekrarlı maruz kalmaya bağlı olarak tepki uyandıran bir uyarana verilen tepkinin aşamalı olarak azalmasıdır. Fiziksel tepkinin yanı sıra duygusal tepkiler de bu sürece dahildir.
Sosyal Medyanın Şiddet İçeriğine Karşı Bireyleri Duyarsızlaştırması
-
Bireylerin saldırgan davranışlarda bulunma olasılığının artması.
-
Gerçek hayatta şiddet durumuyla karşılaştığında fizyolojik tepkinin azalması.
-
Şiddet durumuna karşı duygusal tepkinin sabit kalması, azalması.
-
Gerçek hayatta şiddet mağduruna yardımda bulunma olasılığının azalması.
-
Şiddet mağduruna karşı empati ve sempati duymanın azalması.
Sosyal medyanın şiddet durumunu duyarsızlaştırması, şiddet içeren uyarana karşı verilen ilk tepkinin zamanla azalması ve duygusal tepkilerin de değişmesi sürecidir çünkü uyarana ne kadar çok maruz kalınırsa güçlü duygular etkisini kaybederek azalmaktadır.
Bu bağlamda “Hipodermik İğne Modeli” kuramı ile konu net bir şekilde açıklanacaktır. Modele göre sosyal medya, mesajlarını güçlü bir biçimde doğrudan dayatır, bireyler mesajları sorgulamadan pasif tek yönlü bir şekilde alırlar. Bireyler bir defa bile olsa şiddet içeriği izlediğinde sosyal medya algoritmaları her geçen gün fark ettirmeden önlerine şiddet içeriklerini sunarak mesajı enjekte etmektedir. Bireyler tekrar tekrar maruz kalınan şiddet içerikli mesajlar sonrası durumu içselleştirerek zamanla olağan bir durum gibi görmeye başlar ve duygusal tepkileri azalarak daha az üzüntü, korku ve daha az fizyolojik tepki göstermektedir.
Bazı bireyler bu durumun aksine şiddeti eğlenceli veya heyecan verici bulmaya başlamaktadır. Bartholow, Bushman ve Sestir’in (2006) yaptığı deneysel bir çalışmada sosyal medya şiddetine sık sık maruz kalan bireylerin, şiddet içerikli videolar karşısında daha az fizyolojik tepki gösterdikleri ve bu videoları izlerken daha fazla zevk aldıkları gözlemlenmiştir. Bu bireylerin, daha çabuk saldırgan düşünceler geliştirdikleri ve nedensizce saldırgan davranışlar sergilemeye daha meyilli oldukları bulgulanmıştır.
Nasıl Önlem Alınabilir?
Sosyal medya kullanıcılarının bilinçli hale gelmesi önceliklidir. Şiddet içeriklerinin algoritma sayesinde çıktığı akla gelmelidir. Şiddet ögesi ekrana çıktığında pasif olmayarak mesajın etkisi sorgulanmalıdır. Mesajı yorumlama biçimi içselleştirmemek adına önemlidir.
Şiddeti yaymamak adına paylaşımlarda dikkatli olunması, teşvike neden olucu içeriklerin paylaşılmamasına dikkat edilmelidir. Medya okuryazarlığı eğitimi farkındalık kazanmak ve algoritmaların işleyiş tarzına hâkim olmak için verimli bir yoldur.
Sonuç
Sosyal medyanın, günümüzü kolaylaştıran faydaları olmakla birlikte, birden çok riski olduğunu da göz ardı edilmemelidir. Bu makalede bahsedilen risk faktörlerinden biri, medyanın şiddet içeriklerini normalleştirmesi ve bireylerde duyarsızlaşmaya neden olabilmesidir. Bu konu sadece psikolojik değil, toplumsal anlamda da önemli sonuçları beraberinde getirmektedir.
Hipodermik iğne modelinin önermesiyle her gün bireylere farkında olmadan mesajlar enjekte edilmekte ve pasif bir şekilde o mesajı almaktalardır. Bu durumda sosyal medyanın sadece içerik üretilen, gündemden haberdar olunan, eğlenmek ve sosyalleşmek için kullanılan vb. durumlarının dışında bireylerin duygu ve davranışlarını biçimlendiren güçlü bir mekanizma olduğu anlaşılmaktadır. Her gün izlenilen, maruz kalınan içeriklere karşı bilinçli bir tüketici olunmalıdır ki şiddet daha fazla normalleşmesin.
Kaynakça
Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2001). Effects of violent video games on aggressive behavior, aggressive cognition, aggressive affect, physiological arousal, and prosocial behavior: A meta-analytic review of the scientific literature. Psychological Science, 12(5), 353–359. https://doi.org/10.1111/1467-9280.00366
Anderson, C. A., Berkowitz, L., Donnerstein, E., Huesmann, L. R., Johnson, J. D., Linz, D., … & Wartella, E. (2003). The influence of media violence on youth. Psychological Science in the Public Interest, 4(3), 81–110. https://doi.org/10.1111/j.1529-1006.2003.pspi_1433.x
Bartholow, B. D., Bushman, B. J., & Sestir, M. A. (2006). Chronic violent media exposure and desensitization to violence: Behavioral and event-related brain potential data. Journal of Experimental Social Psychology, 42(4), 532–539. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2005.08.006
Carnagey, N. L., Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2007). The effect of video game violence on physiological desensitization to real-life violence. Journal of Experimental Social Psychology, 43(3), 489-496. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2006.05.003
Fanti, K. A., Vanman, E., Henrich, C. C., & Avraamides, M. N. (2009). Desensitization to media violence over a short period of time. Aggressive Behavior, 35(2), 179–187. https://doi.org/10.1002/ab.20295
Ferguson, C. J., & Beresin, E. (2017). Social science’s curious war with pop culture and how it was lost: The media violence debate and the risks it holds for social science. Preventive Medicine, 99, 69–76. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2017.02.009
Krahé, B., Möller, I., Huesmann, L. R., Kirwil, L., Felber, J., & Berger, A. (2011). Desensitization to media violence: Links with habitual media violence exposure, aggressive cognitions, and empathy. Journal of Personality and Social Psychology, 100(4), 630–646. https://doi.org/10.1037/a0021711
Miller, J. M., Gibson, C. L., Ventura Miller, H., & Zhang, Y. (2009). Violence in the media: An examination of juvenile judges’ attitudes on a desensitivity strategy. Youth Violence and Juvenile Justice, 7(2), 108–125. https://doi.org/10.1177/1541204008328805
