İmgeleme; fiziksel eyleme olmaksızın, sadece belirli bir plan doğrultusunda ve yüksek konsantrasyonla herhangi bir olay veya olgunun zihinde canlandırılmasıdır. İmgeleme ve hayal kurma benzer noktalara sahip olsa da aynı değillerdir. İmgeleme belirli bir sistem doğrultusunda ve bireyin kontrolünde gerçekleştirilir fakat hayal kurmak için belirli bir sisteme veya bireyin kontrolünde olmasına gerek yoktur.
İmgeleme, birçok farklı amaca hizmet etmektedir. Herhangi bir beceride gelişmek, ilk defa deneyimlenecek bir davranışa ön hazırlık yapma amacıyla kullanılabilmesi birkaç örnektir. Bu noktada bireyi yeni bir davranışa hazırlayabildiği veya bireyde bulunan davranışı geliştirebildiği görüldüğünde sporcular üzerinde de denemeye karar verilmiştir.
Sporcuların fiziksel, teknik ve taktik çalışmalar yaptığını göz önünde bulundurduğumuzda zihinsel (psikolojik) çalışmalar bir hayli geride kalmıştır. Spora bilimin dâhil olmasıyla birlikte bilimin değerinin gittikçe artmasından kaynaklı olarak fiziksel, teknik ve taktik çalışmaların yanında zihinsel (psikolojik) çalışmalara da yer verilmeye başlanmıştır. Spor psikolojisi çalışmalarında ise sporculara uygulanan teknikler arasında imgeleme önemli bir yere sahiptir.
İmgeleme Çeşitleri
İçsel İmgeleme
İçsel imgeleme, sporcunun performansı gerçekleştiren kişi konumuna geçip imgeleme yapmasıdır; yani diğer bir deyişle bir performansı gerçekleştirirken kendini düşünme olarak söylenebilir. İçsel imgelemede, imgelemeyi yapan kişi kendi bedeninden dışarı çıkmaz.
Dışsal İmgeleme
Dışsal imgeleme, sporcunun kendisini dışarıdan izlemesi şeklinde olur. Bu durum seyirci gözünden kendine bakmak gibi de açıklanabilir. Bu yöntemle sporcu sadece kendisini görmekle kalmayıp diğer oyuncular da dahil olmak üzere tüm ayrıntıları gözlemleme fırsatı bulur.
Dışsal imgeleme yöntemi, sporcunun kendini dıştan incelemesine olanak verdiğinden hatalarını görmesine ve öz kontrolünü geliştirmesine de alan tanır.
İmgeleme Kullanım Zamanları
Antrenmandan Önce ve Sonra
İmgeleme antrenman sürecinin iki bölümünde kullanılmaktadır. Bu bölümler antrenman öncesi ve antrenman sonrasındadır. Bu çalışmaların süresi en fazla 10 dakika olmalıdır. 10 dakikadan uzun süren çalışmalarda teknik verimsizleşmeye hatta olumsuz etkiler göstermektedir.
Müsabakadan Önce ve Sonra
Elit sporcular veya antrenörler imgeleme çalışmasını bilmeden aslında uygulamaktadırlar. Örneğin Manchester United’ın efsanevi menajeri Alex Ferguson yaptığı bir röportajda maçları daha önceden kafasında oynadığını ve oyun müdahalelerine kadar zihninde oynadığını dile getirmiştir.
Müsabaka sonrasında ise çalışılacak imgeleme sporcunun performansını gözden geçirip değerlendirmesini ve ilerideki performansına dair bir konsantrasyon çalışması olarak değerlendirilebilir.
Serbest Zamanda
Sporcular uygun oldukları her zaman ve her yerde imgeleme çalışmasını yapabilirler. Burada sporcunun imgelemeyi de bir antrenman olarak görmesi ve bu disiplinle uygulaması önemlidir.
Sakatlık Sonrası Toparlanmada
Sporcu sakatlandıktan sonra tedavi sürecinde imgeleme çalışmalarını taktik ve teknik üzerine yapabilir. Bu noktada sporcu hem tamamen etkisiz kalmaktan kurtulur hem de oyununu daha iyi öğrenme fırsatı yakalayabilir.
Sporda İmgeleme Kullanım Alanları
Beceri Öğrenimi ve Uygulama
Sporcunun kendi alanındaki teknik yetileri edinmeyi öğrenmesine alan tanıması için imgelemenin kullanımının bu alanı tercih edilir. Bilişsel aşamalardan biri olarak tanımlanan; imgeleme yapan kişinin hareket becerisini kavramsal olarak anlamaya çalışması öğrenmenin ilk evresi olarak beceri öğrenimi modellerinde karşılık bulur.
Öğrenimi gerçekleşen hareket veya yetinin imgelemesinin yapılması, gerçekte eyleme dökerken yakın bir sonuç elde etmede önemli rol oynar.
Taktik ve Oyun Becerileri
Taktiksel beceriden bahsettiğimiz takdirde bu kavram; taktik, strateji ve oyun planı kavramlarını kapsar. Taktikler, hangi spor branşından bahsedersek bahsedelim mutlaka etkili olan birer unsurdur. Futbolda oyunun gerektirdiği hedeflere ulaşmada başarılı olmak için kullanılan çalım atma gibi yöntemlerdir.
Futbol branşında bir oyun planı çizerken takım oyuncularının kişisel farklılıklarını da dikkate almak gerekir. Aynı zamanda rakibin özelliklerini de planın tasarlanma sürecine dahil etmek çok önemlidir. Maçın durumu da hem takımın hem de bireyin stratejisini belirler.
Belirlenen stratejileri dikkate alarak müsabaka sürecini yürütebilmek için sporcular imgelemeyi kullanabilirler. Aynı zamanda antrenörlük görevi yapan kişiler de müsabaka esnasında yaşanan ve problem yaratan bir duruma çözüm olacak eylemi belirlemede imgeleme yöntemini kullanabilirler.
Yarışma ve Performans
Sporcu, zihinde canlandırma yöntemini hem müsabaka öncesinde hazırlık amaçlı hem de müsabaka bittikten sonraki zaman diliminde hatırlama ve inceleme amaçlı kullanabilir.
Sporcunun gerçekleştireceği fiziksel eyleme yönelik dikkatini artırmada hazırlık aşamasının bir parçası olarak düzenli bir şekilde zihinde canlandırma tekniği uygulanabilir. Aynı zamanda müsabakanın olası gidişatlarını bir fragman şeklinde zihninde canlandırması da bir hazırlık tekniği olarak kullanılabilir. Zihinde canlandırmayla tekrarlama yapılabilir.
Psikolojik Beceriler
İmgeleme çalışmaları sporcuların birçok psikolojik becerisi üzerinde gelişim sağlamaktadır. Kaygı, motivasyon, özgüven, odaklanma, kriz durumlarında otokontrol bu becerilerden bazılarıdır.
Sporun ve sporcunun içerisinde yoğunlukla barındırdığı bu psikolojik becerilere imgeleme çalışmaları esnasında doğrudan veya dolaylı olarak temas edilmektedir. Bundan dolayı psikolojik becerilerde gelişim görülmektedir.
Zihinde canlandırma, sporcuların hem mesleki yaşamlarında hem de gündelik yaşamda sahip oldukları rollerin onlarda oluşturduğu kaygı ve stres durumu ile başarılı bir şekilde baş etmesinde etkin olabilir. Kaygı durumu arttığı ve bilişsel olduğu durumlarda, kaygıyı yaratan fiziksel eylemin hatasız ve ideal bir başarı düzeyinde gerçekleştirilmiş olması durumu imgelenirse sporcunun kaygı seviyesinde azalma gözlenebilir.
Sakatlanma ve Ağır Antrenman
İmgeleme her ne kadar zihinsel bir çalışma olsa da sinir sistemimize gönderdiği uyarılar sayesinde fiziksel çalışmalara da katkı sağlamaktadır. Bu durum sayesinde sporcular ağır antrenmanların öncesinde imgeleme çalışmalarından faydalanarak kendilerini bu antrenmanlara hazırlayabilmektedir.
Aynı zamanda sporcunun hem iç hem dış perspektiften bakmasını sağlayabildiği için teknik, taktik çalışmalar konusunda da faydalı olmaktadır.
Sporcular sakatlıklar yaşayıp spor çalışmalarına ara vermek zorunda kalabilmektedirler. Bu noktada imgeleme sayesinde sporcular hem spor çalışmalarına devam edebiliyor hem de sakatlık dönemindeki duygu durumunu düzenleyebilmektedir. Bunlarla birlikte sakatlık döneminde imgeleme çalışmaları sayesinde sporcular sakatlık dönemi ile ilgili başa çıkma stratejileri ve antrenmanlarına geri döndüğünde hazır olma fırsatını sağlamaktadır.
