Menstrüel döngünün son evresi olan menopoz dönemi biyolojik olarak doğal bir döngünün tamamlanma süreci olarak görülse de aslında kadınların yaşamında yalnızca doğal bir hormonal değişim değil, eş zamanlı olarak psikolojik, nöropsikolojik etkiler ve toplumsal görünmezlik sorunlarıyla karmaşık bir dönemdir. Dünya üzerinde tüm kadınların hayatında karşılaşacağı bu süreç için yeterli bilgi, hem bilimsel literatürde hem de toplumsal söylemlerde yeterince görünür değildir (Avis et al., 2021). Bu yazıda menopozun nöropsikolojik etkilerini, hormonal değişikliklerin ruhsal alandaki belirtilerle ilişkilerini ve toplumsal görünmezlik sorunlarını ele alacağız.
Menopoz ve Nöropsikolojik Etkiler
Menopoz ve nörokognitif bağlamına daha yakından bakalım; Östrojenin bilişsel işlevler üzerindeki etkisi, özellikle prefrontal korteks ve hipokampus gibi öğrenme, hafıza ve dikkatle ilgili beyin bölgelerinde belirgindir (Brinton, 2009). Östrojen düzeyi menopoz dönemine gelindiğinde azalır, bu da bazı kadınlarda hafıza problemleri, dikkat dağınıklığı ve zihinsel yavaşlama gibi belirtilerin görülmesine neden olabilir (Epperson et al., 2013). Menopoz dönemindeki kadınlarla yapılan bazı çalışmalarda (fMRI çalışmaları yani fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme), bilişsel görevler sırasında beynin daha fazla aktivasyona geçtiği gözlemlenmiştir; bu da bilişsel çabanın arttığını göstermektedir (Mosconi et al., 2017). Bu çalışmalar, menopozun yalnızca doğal bir süreç olarak atfedilemeyecek kadar karmaşık olduğunu ve nöropsikolojik etkiler açısından ciddi değişimleri tetikleyebildiğini ortaya koymaktadır.
Duygudurum ve Ruhsal Belirtiler
Kafamızı menopoz sürecinde duygudurum ve ruhsal belirtilere çevirdiğimizde, bu dönemde depresyon ve anksiyete belirtilerinin artış gösterdiğini pek çok çalışmayla birlikte görebiliyoruz (Freeman et al., 2014). Duygudurumun ani olarak dalgalanmasına, özellikle perimenopozal dönemde hormonal dalgalanmalar serotonerjik sistem üzerinde etkili olarak neden olabiliyor (Schmidt et al., 2015). Bunun yanı sıra, majör depresyon tanısı almış kadınlarda menopoz döneminde nüks oranı daha yüksektir. Uyku bozuklukları, gece terlemeleri ve sıcak basmaları gibi somatik semptomlar da dolaylı yoldan psikolojik iyi oluşu olumsuz etkiler (Bromberger & Kravitz, 2011).
Toplumsal Görünmezlik ve Kültürel Algılar
Menopoz, sadece fizyolojik bir değişim ya da doğal bir döngünün tamamlanması olarak değil, maalesef ki kadının üretkenliğinin sona erdiği bir evre olarak kodlanmıştır (Greer, 1991). Menopoz dönemi ile birlikte kadının bedeni doğurganlığa endekslendiğinde, adeta bir toplumsal emekliliğe ermiş gibi bakılır. Bu durum, kadınların iş hayatında, medyada ve sağlık sisteminde daha az temsil edilmesine yol açan sistematik bir toplumsal görünmezlik sorununa dönüşmektedir (Chrisler, 2008). Yaş ayrımcılığı ve cinsiyet temelli ayrımcılık birleştiğinde, menopozdaki kadınlar “çifte marjinalleşme” riskiyle karşı karşıya kalırlar.
Sağlıksal ve Tıbbi Boyut
Sağlıksal açıdan bakıldığında ise menopoz dönemi pek dikkate alınmıyor çünkü çoğu zaman medikal tarafta “normal” kabul edilerek küçümsenmektedir. Primer sağlık hizmetlerinde çalışan hekimlerin menopoz konusunda yeterli bilgiye sahip olmaması ve hormon replasman tedavisi (HRT) gibi müdahalelere dair bilgi eksikliği, kadınların etkili tedavi almasını engellemektedir (MacLennan et al., 2004). Bunun yanı sıra, toplumsal görünmezlik ve tabulardan kaynaklı olarak kadınlar menopoz döneminde yaşadığı sorunları dile getirememekte ve bu da pek çok sağlık krizine neden olmaktadır.
Müdahaleler ve Çözüm Önerileri
Bu dönemde, bilişsel işlevlerdeki değişikliklere yönelik yapılandırılmış nöropsikolojik testlerin yapılması, erken müdahaleyi mümkün kılabilir. Bunun yanı sıra, bilişsel davranışçı terapi (BDT), mindfulness temelli stres azaltma (MBSR) ve grup terapileri, psikolojik semptomların hafifletilmesinde etkili olduğu görülmüştür (Hunter & Smith, 2014). Bu tedavilerin daha yararlı olabilmesi için menopozun yalnızca bir biyolojik süreç olmadığı, aynı zamanda ruhsal açıdan etkileyen bir yaşam evresi olarak ele alınması gerekmektedir.
Sonuç
Menopoz, sadece hormonal bir değişim değil, aynı zamanda nöropsikolojik etkiler, duygusal ve toplumsal görünmezlik yönleri olan çok katmanlı bir deneyimdir. Kadınların bu süreçte karşılaştığı bilişsel zorluklar, duygudurum bozuklukları ve toplumsal görünmezlik, ancak bütüncül ve disiplinler arası bir yaklaşımla anlaşılabilir. Bu nedenle menopozun sessiz bir çığlık olduğu kabul edilmeli; bilimsel araştırmalar, klinik uygulamalar ve toplumsal söylemler bu sessizliği bozmaya yönelik olarak yeniden yapılandırılmalıdır.
Kaynakça
- Avis, N. E., Crawford, S. L., & Greendale, G. (2021). Menopause: Evolution and impact on midlife women’s health. The Lancet, 397(10284), 2403–2411. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)00559-2
- Brinton, R. D. (2009). Estrogen-induced plasticity from cells to circuits: Predictions for cognitive function. Trends in Pharmacological Sciences, 30(4), 212–222. https://doi.org/10.1016/j.tips.2008.12.006
- Bromberger, J. T., & Kravitz, H. M. (2011). Mood and menopause: Findings from the Study of Women’s Health Across the Nation (SWAN) over 10 years. Obstetrics and Gynecology Clinics, 38(3), 609–625. https://doi.org/10.1016/j.ogc.2011.05.011
- Chrisler, J. C. (2008). 2007 Division 35 presidential address: Fear of losing control: Power, perfectionism, and the psychology of women. Psychology of Women Quarterly, 32(1), 1–12. https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.2007.00402.x
- Epperson, C. N., Sammel, M. D., & Freeman, E. W. (2013). Menopause effects on verbal memory: Findings from a longitudinal community cohort. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 98(9), 3829–3838. https://doi.org/10.1210/jc.2013-2184
- Freeman, E. W., Sammel, M. D., Lin, H., & Nelson, D. B. (2014). Associations of hormones and menopausal status with depressed mood in women with no history of depression. Archives of General Psychiatry, 63(4), 375–382. https://doi.org/10.1001/archpsyc.63.4.375
- Greer, G. (1991). The Change: Women, Ageing and the Menopause. Fawcett Columbine.
- Hunter, M. S., & Smith, M. (2014). Managing hot flushes and night sweats: A randomised controlled trial of a cognitive behavioural intervention. British Journal of Obstetrics and Gynaecology, 121(6), 709–716. https://doi.org/10.1111/1471-0528.12461
- MacLennan, A. H., Broadbent, J. L., Lester, S., & Moore, V. (2004). Oral oestrogen and combined oestrogen/progestogen therapy versus placebo for hot flushes. Cochrane Database of Systematic Reviews, (4). https://doi.org/10.1002/14651858.CD002978.pub2
- Mosconi, L., Rahman, A., Diaz, I., Wu, X., Scheyer, O., Hristov, H. W., … & Brinton, R. D. (2017). Increased Alzheimer’s risk during the menopause transition: A 3-year longitudinal brain imaging study. PLOS ONE, 12(9), e0185923. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0185923
- Schmidt, P. J., Ben Dor, R., Martinez, P. E., Guerrieri, G. M., Harsh, V. L., Thompson, K. D., & Rubinow, D. R. (2015). Effects of estradiol withdrawal on mood in women with past perimenopausal depression: A randomized clinical trial. JAMA Psychiatry, 72(7), 714–726. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2015.0111
