Günümüzde teknoloji ve internetin hayatımızdaki önemi dikkate alınması gereken bir seviyeye ulaşmış durumda. Eğitim, iş, sosyalleşme ve iletişim gibi hayatımızın kilit alanlarında sağladığı kolaylıkların yanı sıra bazı ciddi problemleri de beraberinde getirmiştir.
Bu sorunların en önemlisi, çoğumuzun bildiği zorbalığın sanal ortama taşınmış hali olan siber zorbalıktır.
Türkiye’de son yıllarda artış gösteren siber zorbalık, özellikle çocuklar ve ergenlerde psikolojik bir yıkıma sebep olan, bireysel ve toplumsal sağlığı ciddi biçimde zedeleyen ve psikoloji biliminin de odağında yer alan bir olgudur.
Bu yazıda siber zorbalığın ne olduğunu, çeşitlerini, Türkiye’deki yaygınlığını, etkilerini ve bununla nasıl mücadele edilebileceğini ele alacağız.
Siber Zorbalık Nedir?
Siber zorbalık, bir veya birden fazla kişi tarafından internet, sosyal medya veya başka iletişim kanallarını kullanarak, tekrar eden saldırgan ve düşmanca davranışlarla zarar verme amacı güdülen eylemler olarak tanımlanır (Aksaray, 2011; Arıcak et al., 2008).
Geleneksel zorbalıkla arasındaki en büyük fark, siber zorbalıkta insanların çoğunlukla anonim kalabilmesidir.
Anonim olma hali “disinhibisyon” olarak adlandırılır. Bu durum, zorbalığı yapan kişinin empati kurmadan veya pişmanlık duymadan daha agresif davranmasına yol açarken, zorbalığa uğrayan kişinin kendini savunmasını zorlaştırır.
Siber zorbalık her an ve her yerde gerçekleşebilir. Kullanılan içeriklerin —örneğin resim veya mesajların— çok kısa sürede yayılabilmesi, etkilerini geleneksel zorbalıktan çok daha yıkıcı hale getirir.
Siber Zorbalığın Türleri
Siber zorbalık, içeriği ve uygulama şekli bakımından farklı türlerde ortaya çıkabilir. Psikoloji alanında en sık karşılaşılan siber zorbalık çeşitleri şunlardır:
1. Dışlama (Exclusion)
Kişinin arkadaş ortamlarından, sosyal medya gruplarından veya diğer çevrimiçi topluluklardan bilinçli olarak soyutlanmasıdır.
Bu, kişinin sosyal bağlarını zedeleyerek yalnızlık ve değersizlik hissini artırabilir.
2. Başka Biriymiş Gibi Davranma (Impersonating)
Zorbalık yapan kişi, mağdurun hesap bilgilerini ele geçirir ve onun kimliğini kullanarak başkalarına utandırıcı veya tehditkâr mesajlar gönderir.
Bu durum, kişinin itibarını ve sosyal ilişkilerini derinden sarsar.
3. İfşa Etme (Doxing)
Kişisel bilgilerin, özel fotoğrafların veya adres gibi verilerin rızası olmadan paylaşılmasıdır.
Bu davranış, bireyin itibarını zedeleyebilir, kaygı ve korku duygularını tetikleyebilir.
4. Siber Tehdit ve Takip (Cyberstalking)
Bir kişiye yönelik tekrarlayan tehdit, taciz veya dijital takip davranışlarıdır.
Bu durum, mağdurda korku, panik, endişe ve paranoya duygularının artmasına neden olur (Zoraloğlu, 2025; Özen & Aslan, 2024).
5. Siber Taciz (Online Harassment)
Kişiye yönelik agresif, tehditkâr veya rahatsız edici mesajlar gönderilmesidir.
Saldırganlık dijitalleştiğinde, görünmez ama duygusal olarak yıpratıcı bir hal alır.
6. Kışkırtma (Provoking)
Sohbet veya oyun platformlarında hakaret ve küfür içeren tartışmalar başlatma eylemleridir.
Amaç, karşı tarafı provoke ederek öfkelendirmek veya küçük düşürmektir.
Türkiye’de Siber Zorbalığın Yaygınlığı
Türkiye’de yapılan araştırmalar, özellikle gençlerin sosyal medya ve çevrimiçi oyun siteleri aracılığıyla siber zorbalığa maruz kaldığını göstermektedir (Sümengen & Akyüz, 2020).
Bu araştırmalardan çıkan önemli bulgular şunlardır:
-
Erkek öğrenciler, kız öğrencilere göre daha fazla siber zorbalık eğilimi göstermektedir.
-
Kız öğrenciler ise daha çok zorbalığa uğrayan taraf olmaktadır (Gökbulut & Akbaş, 2023).
-
Siber zorbalık, okul ortamlarında da görülmeye başlanmış ve ergenlerde derin psikolojik etkiler yaratmaktadır.
Siber Zorbalığın Psikolojik Etkisi ve Bıraktığı İzler
Siber zorbalığın insanlar üzerinde bıraktığı psikolojik izler, geleneksel zorbalığın açtığı yaralara benzemekle birlikte, dijital ortamın sürekli erişilebilirliği nedeniyle çok daha derin ve uzun süreli olabilmektedir.
Kişi, evdeyken, okuldayken, işteyken hatta uyuyorken bile saldırıya uğrayabilir.
Bu durum mağdurun güvende hissetmesini engeller, kendine ve çevresine olan güvenini sarsar.
Siber zorbalığın insan psikolojisinde bıraktığı izler aşağıdaki başlıklarla özetlenebilir (Sır Psikoloji):
1. İntihar Düşünceleri
Siber zorbalığa maruz kalan bireylerde umutsuzluk, çaresizlik, öfke ve güven kaybı duyguları yaygındır.
Bu duygular, intihar düşüncelerinin artmasına neden olabilir.
Bauman ve arkadaşlarının (2013) araştırmalarına göre, siber zorbalığa uğrayan bireylerde intihar riski, zorbalığa uğramayanlara göre belirgin biçimde daha yüksektir.
2. Akademik ve Davranışsal Sorunlar
Siber zorbalık, öğrencilerde motivasyon kaybı, dikkat eksikliği ve devamsızlık artışı gibi olumsuz sonuçlara yol açar.
Bu çaresizlik duygusu bazı kişilerde öfke patlamalarına ve saldırgan davranışlara dönüşebilir.
3. İzolasyon ve Paranoya
Zorbalığa uğrayan birey, saldırıların tekrarlanacağı korkusuyla sosyal ortamlardan uzaklaşma eğilimi gösterir.
Bu durum yalnızlık hissini artırır, kaygı ve paranoyayı güçlendirir.
4. Ruhsal Problemler
Sürekli aşağılanma ve utandırılma, bireyde anksiyete, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi ciddi ruhsal bozukluklara neden olabilir.
Bu durum kişinin günlük yaşamını, ilişkilerini ve işlevselliğini olumsuz etkiler.
5. Özgüven Kaybı
Tekrarlayan siber saldırılar, bireyin kendilik algısını zedeler.
Kendini değersiz, sevilmeye layık olmayan ve yetersiz hisseder.
Bu durum, özellikle ergenlik dönemindeki gençleri daha derinden etkiler.
6. Fiziksel Belirtiler
Zorbalığa uğrayan kişilerde kâbuslar, kronik yorgunluk, iştah azalması, baş ağrısı ve mide bulantısı gibi fiziksel semptomlar da görülebilir.
Bu belirtiler, psikolojik stresin bedensel yansımaları olarak ortaya çıkar.
Siber Zorbalığı Önleme Yolları: Psikolojinin Rolü
Siber zorbalıkla mücadele yalnızca yasal önlemlerle sınırlı değildir.
Psikolojik müdahaleler, farkındalık çalışmaları ve erken teşhis bu süreçte hayati öneme sahiptir.
Psikologlar, öğretmenler, ebeveynler ve sosyal hizmet uzmanları bu mücadelede aktif rol oynamalıdır.
1. Erken Müdahale ve Eğitim
Okullarda siber zorbalığın tanımı, etkileri ve sonuçları hakkında farkındalık eğitimleri verilmelidir.
Zorbalığın “şaka” ya da “eğlence” olmadığını; ciddi travmalara yol açabileceğini anlatan programlar hazırlanmalıdır.
2. Empati Geliştirme
Anonimlik duygusu, bireylerde empati yoksunluğunu artırabilir.
Bu nedenle, duygusal farkındalık ve empati eğitimleri, okul müfredatına dahil edilmelidir.
Öğrencilere dijital dünyada saygı ve sorumluluk bilinci kazandırılmalıdır.
3. Ebeveyn Eğitimi
Ebeveynler, çocuklarının dijital davranışlarını aşırı kısıtlamadan, iletişim içinde takip etmeyi öğrenmelidir.
Çocuklarıyla açık, yargısız bir iletişim kurmak, olası siber zorbalık vakalarının erken fark edilmesini sağlar.
4. Psikolojik Destek ve Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Siber zorbalığa maruz kalan bireylerde depresyon, kaygı ve travma belirtileri görülebilir.
Bu nedenle, Bilişsel Davranışçı Terapi ve benzeri psikoterapiler uygulanarak kişinin özgüveni, dayanıklılığı ve sosyal işlevselliği yeniden güçlendirilmelidir.
Sonuç: Dijital Dünyada Ruhsal Sınırları Korumak
Siber zorbalık, dijital çağın karanlık yüzüdür ve ne yazık ki her geçen gün artmaktadır.
Psikoloji bilimi bu alanda daha fazla araştırma yapmalı; okullarda ve toplum genelinde eğitim, farkındalık ve önleme programları güçlendirilmelidir.
Sanal ortamın sunduğu özgürlük, başkalarının psikolojik bütünlüğünü zedeleme hakkı vermez.
Gerçek dijital olgunluk, empati, etik sorumluluk ve bilinçli iletişim ile mümkündür.
Kaynakça
-
Aksaray, S. (2011). Siber Zorbalık. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 405–432.
-
Arıcak, T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Sarıbeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N., & Memmedov, C. (2008). Cyberbullying among Turkish adolescents. Cyberpsychology & Behavior, 11(3), 253–261.
-
Bauman, S., Toomey, R. B., & Walker, J. L. (2013). Associations among bullying, cyberbullying, and suicide in high school students. Journal of Adolescence, 36(2), 341–350.
-
Gökbulut, B., & Akbaş, C. (2023). Ortaokul öğrencilerinin siber zorbalık düzeylerinin incelenmesi. e-International Journal of Educational Research.
-
Özen, Ü. H., & Aslan, H. (2024). Akran Zorbalığının Nedenleri ve Çözüm Önerilerine İlişkin Okul Öncesi ve İlkokul Öğretmenlerinin Görüşlerinin İncelenmesi. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi, 8(2), 39–57.
-
Siber Zorbalık ve Psikolojik Sonuçları. (n.d.). Sır Psikoloji.
-
Sümengen, A. A., & Akyüz, A. Y. G. Ü. L. (2020). Lise Öğrencilerinin Siber Zorbalığa Maruz Kalma Durumlarını Etkileyen Faktörler. Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 17(3), 214–221.
-
Zoraloğlu, S. (2025). İdeadan Uygulanabilirliğe “Kapsayıcı Eğitim”: Psikolojik Danışman Adaylarının Gözünden Değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (64), 2089–2123.
