Dijital Medyanın Bilişsel Süreçlere Etkisi

Dijital medya, son 20 yılda bilgiye erişimimizi, yaşam tarzlarımızı, insanlarla iletişim biçimimizi, düşünce biçimlerimizi ve kamuoyunu etkilemiştir. Bununla birlikte medya kuruluşları buna göre şekillenmiş, neyin haber olup olmayacağının yayımlanması bu kuruluşlar tarafından belirlenip değerlerini ve inançları kitlelere ulaştırmıştır. Bu bilgiler zaman zaman dezenformasyona da sebep olmuştur. Bireyler bu durumun etkisinde kalarak düşünce yapılarını da şekillendirebilmiştir.

İnsanların günden güne dijital medyaya ilgisinin artmasıyla ve dijital medyanın sürekli olarak gelişmesi ile birlikte bireylerin benlik algıları, çevresiyle kurduğu sosyal ilişkileri, dikkat dağınıklıkları, kimlik inşaları bu durumla paralel olarak büyük ölçüde etkilenmekte ve bu etkinin sürekli olarak devam edeceği öngörülmektedir.

Bu süreç, bütün sosyal bilim dallarının ilgisini çekmekte, fakat psikoloji bilimi bu süreci kapsamlı biçimde alt dallarıyla ele almaktadır.

Dijital Medyanın Bilişsel Süreçler Üzerindeki Etkileri

Bu alt dallar, dijital medyanın bilişsel süreçler üzerindeki etkilerini incelediğinde, dijital medyanın bireylerin üzerindeki etkisini sadece sosyal bağlamda ele almaktan ziyade bireylerin bilişsel süreçlerini de önemli ölçüde etkilemektedir. Ortaya çıkan veriler, bu etkinin olumlu ya da olumsuz olabileceğini söylese de nörobiyolojik mekanizmalarla ilgili kanıtlar sınırlı kalmıştır.

Maslow’un genişletilmiş ihtiyaçlar hiyerarşisine göre bilişsel ihtiyaçlar, günlük görevleri kolaylaştırmak için dijital medyaya başvurma ihtiyacını temel bir insan talebi olarak ortaya koyar ve bu da zamanla yüksek derecede esnek bilişsel süreçleri önemli değişimlere götürür. Cohen ve Dehaene’nin beyin okuma ağı üzerine yaptığı araştırmalarda ise yeni bir araç, beceri ya da düşünce edinilmesinin aynı işlemlerden sorumlu olan beyin sistemlerini kademeli olarak şekillendireceğini öne sürmüşlerdir. Bu durum, beyinde olumlu ya da olumsuz izler bırakabileceğini ve nöroplastisite durumunu etkileyebileceğini desteklemektedir.

Dijital Medyanın Olumsuz Etkileri ve Dikkat

Bu konu ile ilgili güçlü kanıtlar bulunmasa da, aşırı dijital medya kullanımıyla oluşan hafıza kaybı, dikkat bozukluğu ve karar verme becerilerinde eksiklik gibi bilişsel gerilemeleri kapsayan şemsiye bir terim olarak dijital demans terimi kullanılmaktadır.

Bazı yazarlar, bilgi aramak için arama motorlarının aşırı kullanımının uzun süreli hafıza ve dikkatle ilgili beyin bölgelerinin olumsuz etkileneceğini belirtmişlerdir. Bu etkilerin yanı sıra Green ve Boveiler, video oyunlarının oyuncuların dikkat becerilerini artırıp artırmadığı konusunu test etmişlerdir ve dikkat dağıtıcı bilgileri göz ardı etme gibi bilişsel görevlerde daha iyi performans gösterdiğini bulmuşlardır. Bunun yanı sıra video oyunlarının zihinsel döndürme, bilişsel haritalama, mekânsal hafıza gibi becerileri artırabildiği gözlemlenmiştir.

Sosyal Medya ve Dikkat Dağılması

Sosyal medya kısmı incelendiğinde ise çevrim içi sosyal platformların, bildirimlerin, reel gibi kaydırma akışlarının kişinin dikkatini uzaklaştırarak sürekli bölünmüş dikkat durumuna yol açabileceği fikri ortaya çıkmıştır.

Özellikle günümüzde ön plana gelen yapay zekâ (AI) aracı; anlama, bilgi aktarımı, matematik gibi alanların düşünme, öğrenme, karar verme şeklini etkilemektedir. Bu insan benzeri yapay zekâ simülasyonu, farklı bakış açılarını keşfetmeyi sağlasa da insan tembelliğine katkı sağlayarak insanın düşünme gücünü zayıflatabileceği fikri ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda yapay zekâ temelli olan GPS sistemleri, hipokampüse bağlı mekânsal biliş ile ilgili beyin bölgelerini etkileyebilmektedir.

Çalışmalarla Dijital Medyanın Etkileri

Tüm bu incelediğimiz çerçeveler içerisinde literatürde yapılan birçok çalışma, dijital medyanın en olumsuz etkilediği işlevin dikkat olduğunu ortaya koymuştur. Bununla ilgili yapılan bir çalışmada, aynı dersi dinleyen fakat derste bir grubun dizüstü bilgisayar kullandığı ve diğer grubun kullanmadığı iki öğrenci grubu karşılaştırılmıştır. Sonuçta dizüstü bilgisayar kullanan grubun performansı daha düşük olmuştur ve bu durum, öğrenme üzerinde olumsuz etki yaratıp dikkatin bölünmesine bağlanmıştır.

Aynı zamanda hafıza da dijital medyada etkin rol oynamaktadır ve bununla ilgili dijital fotoğraf çekmenin hafızayı etkilediği bulunmuştur. Bu durum, en iyi fotoğrafı yakalamak için harcanan dikkatin zihinsel temsile değil, kameranın hatırlayacağı varsayımına yöneltilmesidir.

En çok incelenen dijital bileşenlerden biri olan internet kullanımı da hem avantaj hem de dezavantaj olarak ele alınmaktadır ve bununla ilgili olarak genç yetişkinlerle yapılan bir müdahale çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada katılımcılara her gün bir saatlik internet arama görevleri verilmiştir ve buna bağlı olarak değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirmede, uzun süreli hafıza ve geri çağırma ile ilgili temporal girus gibi beyin bölgelerinde işlevsel bağlantılarda ve senkronizasyonda azalma olduğu bulunmuştur.

Sonuç: Dijital Medyanın Dengeli Kullanımı

Sonuç olarak, dijital medyanın bilişsel süreçler üzerindeki etkileri olumlu veya olumsuz etki göstermekte olup, medyayı olumlu etkilerin daha yüksek olacağı şekilde kullanılmasına dikkat edilmelidir. Bu durum, beyin sağlığımızı desteklemesi ve beynin farklı bölgeleri arasındaki bağlantıları güçlendirmesi amacıyla dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biridir.

Kaynakça

• Barros, E. (2024). Understanding the influence of digital technology on human cognitive processes: A review. Preprint, 2024041844. 
• Correia de Barros, E. (2024). Understanding the influence of digital technology on human cognitive functions: A narrative review. IBRO Neuroscience Reports, 16, 415–422. 
• Study.com. (t.y.). Impacts of digital technology on cognitive development. Erişim adresi: https://study.com/academy/lesson/impacts-of-digital-technology-on-cognitive-development.html