Danışmanlık sırasında en sık duyduğum cümlelerden biri şudur:
“Aslında istemiyorum ama kıramıyorum…”
Bu cümle, yalnızca bir hayal kırıklığını değil aynı zamanda kişinin kendi sınırlarını nasıl ihlal ettiğini de anlatır. Ebeveynlerle, çiftlerle ya da bireylerle çalışırken fark ettiğim bir şey var: İnsanlar çoğu zaman hayır demekin bencillik olduğunu sanıyorlar. Oysa hayır demek, en sağlıklı ilişkilerin temeli olan sınır koymakın bir ifadesidir.
Neden “Hayır” Diyemiyoruz?
Toplumsal kodlarımızda “uyumlu olmak”, “yardımsever olmak”, “kırmamak” gibi değerler çocuklukta bize öğretilirken; “sınır koymak”, “kendi ihtiyaçlarını öncelemek” gibi beceriler öğretilmiyor. Bir çocuğun “istemiyorum” demesi hemen “ayıp”, “bencil”, “naz yapma” gibi etiketlerle bastırılıyor. Sonra büyüdüğünde bu çocuk, başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koymayı görev zannediyor.
Bu durum sadece bireysel değil, ilişkisel sorunların da temelinde yatıyor. Özellikle evliliklerde, bir taraf sürekli fedakârlık yaparken öteki taraf bunun normal olduğunu sanıyor. Çünkü ilk başta hayır dememiş, sınır koymamış. Bu da zamanla öfke, kırgınlık ve uzaklaşmaya dönüşüyor.
Hayır Diyememenin Sonuçları: Bireysel ve Ailevi Perspektif
Tükenmişlik ve Stres: Sürekli evet demek, kişi için enerji, zaman ve duygusal kaynakların hızlı tüketilmesine yol açar. Dinlenme, kendi başına kalma, bireysel huzur alanları daralır.
Özsaygı ve Kimlik Sorunları: Kişinin benlik algısı, “ben de önemliyim” duygusundan uzaklaştıkça, kendi sınırlarını, arzularını, değerlerini görmezden gelme alışkanlığı gelişir.
İlişkilerde Tek Taraflı Dinamikler: Aile içinde, arkadaşlıkta ya da iş ilişkilerinde beklentiler hep bir taraftan gelir; hayır demekte zorlanan kişi sürekli vermeye, uyum sağlamaya çalışır, dengesizlik oluşur.
Duygusal Tepkiler: Kızgınlık, kırgınlık, suçluluk duyguları birikir. Kişi içinde çatışma ve pişmanlık duyguları yaşar. Aile içinde bu duygular uzun vadede iletişim kopukluklarına, sessiz öfkeye ya da içe kapanmaya dönüşebilir.
Kendi Potansiyelinin Bastırılması: Kişi gerçekten yapmak istediklerinden, hedeflerinden feragat etmeye başlar. Kendine yatırım, kişisel gelişim, hobiler, dinlenme gibi yaşamın anlamlı parçaları ikinci plâna düşer.
Hayır Demek Suç Değil, Sorumluluk
Danışanlarıma sıkça söylediğim bir cümle vardır:
“Hayır demek, karşı tarafı reddetmek değil; kendini kabul etmektir.”
Bu cümleyi ilk duyduklarında genellikle bir sessizlik olur. Çünkü çoğumuz, birine hayır dediğimizde onunla ilişkimizi zedeleyeceğimizi sanıyoruz. Oysa sağlıklı bir ilişki, iki tarafın da sınırlarına saygı gösterdiği bir alandır. Sürekli “evet” diyerek kurulan ilişkilerde aslında kişi kendini inkâr eder ve ne yazık ki bu inkâr, bir gün patlamayla ya da sessizce çekilerek sonuçlanır.
Hayır diyebilmek, kişinin kendi duygularına ve ihtiyaçlarına sahip çıkmasıdır. Sorumluluğu karşıya atmak değil, birlikte bir denge kurma çabasıdır. Çocuğunuza, eşinize, ebeveyninize ya da arkadaşınıza hayır dediğinizde aslında onlara “ben de buradayım” dersiniz.
Aile İçinde Hayır Diyebilmenin Önemi
Aile, bireyin en çok “evet” dediği ama en az “isteyerek” yaptığı yer olabilir. Bir anne düşünün, yorgun, uykusuz, belki de tükenmiş ama çocuğu oyun oynamak istediği için kendini zorlayarak onunla ilgileniyor. Bir baba düşünün, işten yeni gelmiş, sessizlik istiyor ama eşinin “hadi biraz konuşalım” ısrarını kıramayıp sohbet etmeye çalışıyor. Bir çocuk düşünün, okuldan yorgun geliyor ama anne-babasının “hadi ders çalış” baskısına boyun eğiyor.
Bu örneklerin ortak noktası, hepsinde bireylerin kendi sınırlarını ihmal etmesi. Oysa şunu unutmamalıyız: Aile içinde kurulan her “evet”, samimi olmalı. İçten gelmeyen bir “evet”, uzun vadede güveni ve bağlılığı zedeler. Gerçek sevgi, ancak samimiyetle kurulabilir. Ve bazen en büyük samimiyet “hayır” diyebilmektir.
Peki, Nasıl Hayır Diyeceğiz?
“Hayır” demek öğrenilen bir beceridir. Eğer siz de bu konuda zorlanıyorsanız, aşağıdaki adımları uygulayabilirsiniz:
1. Neden Zorlandığınızı Anlayın: Hayır demekte zorlanmanızın altında yatan inancı keşfedin. “Kırılır”, “benden soğur”, “beni sevmeyi bırakır” gibi düşünceler sizi yönlendiriyor olabilir.
2. Duygularınızı Fark Edin: Birine “evet” dediğinizde nasıl hissediyorsunuz? Suçluluk mu, öfke mi, yorgunluk mu? Bu duygular size aslında neye ihtiyacınız olduğunu gösterir.
3. Küçük Adımlarla Başlayın: Herkese “hayır” demek zorunda değilsiniz. İlk olarak en güvende hissettiğiniz ilişkiden başlayın. Küçük bir talebe “bugün istemiyorum” diyebilmek bile önemli bir adımdır.
4. Net ve Nazik Olun: Hayır demek, kırıcı olmak anlamına gelmez. “Bu akşam yalnız kalmak istiyorum, başka zaman konuşalım mı?” gibi ifadeler hem sınır koymak hem ilişkiyi korumak için uygundur.
5. Suçlulukla Baş Etmeyi Öğrenin: İlk zamanlar suçluluk hissedebilirsiniz. Bu çok normal. Ama şunu unutmayın: Suçluluk, doğru yolda olduğunuzu değil, alışkanlıklarınızı değiştirmeye başladığınızı gösterir.
Çocuğunuza da Hayır Deyin, Ama Sevgiyle
Çocuklara sınır koymaktan korkmayın. Onlara her istediğini vermek, sevgi değil; kontrolsüzlük kazandırır.
Bir çocuğun duygusal güvenliksini sağlamanın yollarından biri de, ona yerinde ve sevgiyle “hayır” diyebilmektir. “Şu an çikolata yiyemezsin çünkü yemeğin saati yaklaştı.” “Bu oyuncağı bugün alamayız, çünkü bütçemizi korumamız gerekiyor.”
Bu tür açıklamalar, hem çocuğun duygusunu görür hem de ona gerçek hayatın sınırlarını öğretir.
Hayır Diyebilmek Özgürlük ve Saygıdır
Aile danışmanı olarak şunu söyleyebilirim: “Hayır demek bir reddetme değil, sınır koyma, kendini koruma ve ilişkilerde gerçek samimiyetin tesisidir.”
Sessizce boyun eğmektense; sınırlarını bilen, kendine saygısı olan bir birey olmak; hem bireysel iç huzur hem de aile içinde dengeli, saygılı bağların kurulması açısından kritik öneme sahiptir.
Hayır diyebilmek, evet demekten başka bir şey değildir. Sadece hangi koşullarda, ne şekilde ve ne zaman dediğimizle ilgilidir. Bu beceriyi kazanmak zaman, pratik ve destek ister; fakat her adım, kişinin kendine ve ilişkilerine olan güvenini artırır.
Kaynakça
Vanessa Bohns, How Rejection Weighs on Those Who Could Say ‘No’, Forbes, 2024.
Psych2Go, 5 Reasons People Have a Hard Time Saying No.
Psychology Today, The Hardest Word.
The Swaddle, Devrupa Rakshit, Why Some People Have Such a Hard Time Saying ‘No’.
Lighting Way Therapy Blog, Why It’s So Hard to Say ‘No’: Understanding the Challenges.
