Bağlanma Kuramına Çağdaş Bir Bakış
Bağlanma Teorisi (Attachment Theory), bireylerin yakın ilişkilere yaklaşımını belirleyen, hayat boyu süren psikolojik bir sistemdir. Kuram, bireylerin sevgi ve yakınlık ihtiyacını nasıl yönettiklerini anlamamız için sağlam bir temel sunar. Günümüz ilişkilerindeki geleneksel dinamikler, dijital devrimle kökten bir değişime uğramıştır; bu durum, güvensiz bağlanma stratejilerine sahip bireylerin davranışlarını kolaylaştıran veya şiddetlendiren yeni mekanizmalar yaratmıştır.
Bu makale, yetişkin bağlanma stillerini kuramsal açıdan açıklamak, bu stillerin kökenlerini incelemek ve günümüz ilişkilerindeki yansımalarını (dijital gözetim, ghosting, çevrimiçi yakınlık arayışı) analiz etmeyi amaçlamaktadır.
Bağlanma Kuramının Tarihsel ve Teorik Temelleri
Bağlanma teorisi, 20. yüzyılın ortalarında kuramın evrensel ve biyolojik temellerini atan John Bowlby’nin çalışmalarıyla temellenmiştir. Bowlby, bağlanmanın evrimsel bir hayatta kalma işlevi olduğunu savunmuştur.
Bowlby: İçsel Çalışma Modelleri ve Temeller
Erken dönemdeki bakım veren etkileşimleri, bireyin İlişki Beklentilerini belirleyen zihinsel şemalar olan İçsel Çalışma Modellerinin (Internal Working Models – IWM) oluşumunu sağlar. Bu modeller, bireyin kendine (“Sevgiyi hak ediyor muyum?”) ve başkalarına (“Başkaları güvenilir mi?”) dair temel inançlarını içerir ve yaşam boyu romantik ilişkiler de dahil olmak üzere, tüm yakın ilişki beklentilerini yönlendirir. Bowlby’nin üç ciltlik eserleri, gelişimsel psikoloji alanında kalıcı bir temel etki bırakmıştır.
Mary Ainsworth, Bowlby’nin teorisini gözlemsel kanıtlarla desteklemiş ve Yabancı Durum Prosedürü ile bebeklikteki üç temel bağlanma örüntüsünü (Güvenli, Güvensiz/Kaygılı, Güvensiz/Kaçıngan) tespit etmiştir. Hassas bakım verenler, çocuğun IWM’sinde pozitif bir Kendilik ve pozitif bir Öteki algısı geliştirerek güvenli bağlanmaya zemin hazırlar.
Hazan ve Shaver (1987) ise, romantik aşkın da bir bağlanma süreci olarak kavramsallaştırılabileceğini öne sürerek, kuramı yetişkin ilişkilerine taşımışlardır.
Yetişkin Bağlanma Stillerinin Dörtlü Modeli ve Dinamikleri
Yetişkin bağlanması, daha sonra Bartholomew ve Horowitz’in geliştirdiği ve Kaygı (yakınlık korkusu) ve Kaçınma (başkalarına güvenmekten kaçınma) olmak üzere iki temel boyutu kullanan dört kategorili bir çerçeveye evrilmiştir. Akademik araştırmalar, bağlanma stillerinin kategorik bir “tip” olmaktan ziyade, üzerinde puan alabileceğimiz sürekli boyutlar olarak daha iyi işlediğini göstermektedir.
Stiller ve Savunma Mekanizmaları
Dört temel stil şunlardır:
-
Güvenli (Secure): Pozitif Kendilik ve Pozitif Öteki inancına dayanır. Açık iletişim ve denge esastır.
-
Kaygılı/Saplantılı (Anxious/Preoccupied): Negatif Kendilik, pozitif Öteki. Terk edilme korkusunu hafifletmek için Hiperaktivasyon (aşırı talepkarlık, partneri kontrol etme) stratejisini kullanır.
-
Kaçıngan/Kayıtsız (Dismissing/Avoidant): Pozitif Kendilik, Negatif Öteki. Bağımsızlık ve özerkliği korumak için duygusal yakınlıktan kaçınır ve Deaktivasyon (duygusal kapanma, geri çekilme) stratejisini kullanır.
-
Korkulu/Kaçıngan (Fearful/Avoidant): Hem Negatif Kendilik hem de Negatif Öteki. Hem yakınlık ister hem de incinmekten korktuğu için yakınlıktan kaçar.
Bu güvensiz stiller, ilişkideki çatışma çözme stratejilerini olumsuz etkileyerek ilişki doyumunu ve bağlılığını azaltır. Özellikle Kaygılı-Kaçıngan eşleşmeleri, Kaygılı partnerin yakınlık talep etmesi (Kovalamaca) ve Kaçıngan partnerin mesafeyi artırması (Geri Çekilme) şeklinde kronikleşen döngülere yol açar.
Dijitalleşme ve Bağlanma Stratejileri
Dijital çağın getirdiği yenilikler, güvensiz bağlanma stratejilerinin tezahürünü kolaylaştırmıştır:
-
Sosyal Medya Gözetimi: Yüksek bağlanma kaygısına sahip bireylerde, partnerin sürekli çevrimiçi aktivitesini kontrol etme, takıntı ve kontrol dürtüsünü artırarak hiperaktivasyon stratejisini yoğunlaştırır.
-
Flört Uygulamaları (Dating Apps): Bu platformlar, Kaçıngan/Kayıtsız stildeki bireylere duygusal yatırım gerektirmeyen, yüzeysel ilişkilerle yetinme ve dolayısıyla “güvenli bir mesafe” yaratma olanağı sunar. Kaygılı bireyler ise yakınlık arayışlarını doyurmak için uygulamaları sık kullansa da, bu kullanım genellikle daha düşük güvenlik hissi bildirmeleriyle sonuçlanır.
-
Ghosting: Bir ilişkiden aniden, açıklama yapmadan kaybolma eylemi olan Ghosting, Kaçıngan bağlanma stilinin temel bir yansımasıdır. Kaçınganlar, ilişki yakınlaşmaya başladığında duygusal riskten ve bilinmeyenden korktukları için hızla uzaklaşmak isterler.
Sonuç: Güvenliğe Doğru Bir Yolculuk
Bağlanma stilleri, IWM’lerin nispeten stabil olmasına rağmen, yaşam boyu süren ilişkisel deneyimler (ilişkisel esneklik) aracılığıyla değişme potansiyeli gösterir. Bireylerin kendi güvensiz stratejilerini (kontrol, mesafelenme) fark etmeleri, döngüsel çatışmaları kırmanın anahtarını oluşturur.
Güvenli bağlanmaya ilerlemek, bilinçli çaba gerektirir: duygusal ihtiyaçların savunmacı olmadan ifade edilmesi, öz-şefkat geliştirilmesi ve profesyonel destek (terapi veya ilişki danışmanlığı) yoluyla yıkıcı çatışma çözme stratejilerinin dönüştürülmesidir. Öz-farkındalık ve bilinçli bir çaba ile güvensizliği yönetmeyi ve hatta güvenli bir stile doğru ilerlemeyi öğrenmek, modern ilişkilerde bile mümkün ve ulaşılabilir bir hedeftir.
Kaynakça
Hazan, C., & Shaver, P. R. (1987). Romantic Love Conceptualized as an Attachment Process. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 511–524.
Bartholomew, K., & Horowitz, L. M. (1991). Attachment Styles among Young Adults: A Test of the Four‐Category Model. Journal of Personality and Social Psychology, 61, 226–244.
Fraley, R. C., Hudson, N. W., Heffernan, M. E., & Segal, N. (2015). Are adult attachment styles categorical or dimensional? Journal of Personality and Social Psychology, 109(2), 354–368.
Ainsworth’un Ganda Projesi ve Yetişkin Bağlanma Stilleri Üzerine Çalışmalar. Dergipark Kaynağı.
Yetişkin Bağlanma Stilleri, Çatışma Çözme Stratejileri ve İlişki Bağlılığı Üzerine Çalışmalar. ResearchGate Kaynağı.
Maternal Sensitivity and Adult Attachment Styles. Fraley (2013). Journal of Personality and Social Psychology.
