Tik bozuklukları, ani, hızlı ve tekrarlayıcı motor hareketler veya ses çıkarma davranışlarıyla karakterizedir. Çoğunlukla çocukluk çağında başlasa da birçok bireyde yetişkinlik döneminde de devam edebilir. Bu durum, bireylerin sosyal ilişkilerini, iş yaşamlarını ve psikolojik sağlıklarını olumsuz etkileyebilir. Yetişkinlerde tik bozukluklarının gözden kaçırılması, doğru tanı ve tedavi yöntemlerine erişimi geciktirebilir. Bu nedenle hem klinik açıdan hem de toplumsal farkındalık bakımından bu konunun ele alınması önemlidir.
Gelişme
Tiklerin Özellikleri ve Yaygınlığı
Tikler motor ve vokal olmak üzere ikiye ayrılır. Basit motor tiklere göz kırpma, omuz silkme; basit vokal tiklere boğaz temizleme veya öksürme örnek verilebilir. Daha karmaşık tikler ise organize hareketlerden ya da anlamlı ifadelerden oluşabilir (Leckman et al., 2013). Çocuklukta başlayan tiklerin büyük bir kısmı ergenlik döneminde hafiflerken, Robertson’a (2015) göre yetişkinlerin yaklaşık üçte birinde belirgin şekilde devam edebilmektedir.
Yetişkinlerde tik bozuklukları, stres, yorgunluk ve kaygı dönemlerinde artış gösterir. Ayrıca bireyler tik öncesinde “premonitör dürtü” adı verilen bir içsel gerilim hisseder ve tikin yapılması bu gerginliği azaltır (Kwak et al., 2003). Bu durum, tiklerin istemsiz yönünü daha da belirgin hale getirir.
Psikososyal Etkiler
Tik bozuklukları, yalnızca nörolojik bir rahatsızlık olarak değil, aynı zamanda psikososyal bir zorluk olarak da ele alınmalıdır. Woods ve arkadaşları (2008), yetişkinlerin sosyal ortamda tikleri nedeniyle sık sık yanlış anlaşıldıklarını ve damgalanmaya maruz kaldıklarını vurgulamaktadır. Bu durum işlevsellik, benlik saygısı ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir. Ayrıca anksiyete bozuklukları, depresyon ve obsesif-kompulsif bozukluk tik bozukluklarına sıkça eşlik etmektedir (Hirschtritt et al., 2015).
Tedavi Yöntemleri
Yetişkinlerde tedavi yöntemleri çok boyutludur. İlk basamakta davranışçı yöntemler ön plandadır. Özellikle Comprehensive Behavioral Intervention for Tics (CBIT), bireyin tikleri fark etmesini, alternatif davranış geliştirmesini ve tetikleyici durumlarla baş etmesini hedefler. Piacentini ve arkadaşlarının (2010) randomize kontrollü çalışmasında CBIT, yetişkinlerde tik bozukluklarının şiddetini anlamlı şekilde azaltmıştır.
Farmakolojik tedavi de önemli bir seçenektir. Risperidon ve aripiprazol gibi antipsikotikler en sık kullanılan ilaçlardır (Cavanna & Rickards, 2013). Bununla birlikte klonidin gibi alfa-2 adrenerjik agonistler de bazı vakalarda yararlı bulunmuştur. Ancak ilaç tedavileri genellikle yan etkiler nedeniyle uzun süreli kullanımda dikkatle değerlendirilmelidir.
Şiddetli ve tedaviye dirençli olgularda derin beyin stimülasyonu (DBS) gibi nöromodülasyon yöntemleri gündeme gelebilir. Martinez-Ramirez ve arkadaşları (2018), DBS’nin bazı vakalarda tiklerin kontrolünde umut verici sonuçlar sunduğunu belirtmiştir. Bununla birlikte bu yöntemin hâlen deneysel olduğu ve yalnızca seçilmiş olgularda uygulanması gerektiği vurgulanmaktadır.
Sonuç
Yetişkinlerde tik bozuklukları, nadir görülen ama ciddi işlevsel sorunlara yol açabilen bir tablodur. Tiklerin yalnızca çocukluk döneminde var olduğu düşüncesi yanlış olup, erişkin yaşta da devam edebileceği unutulmamalıdır. Davranışçı terapiler ve farmakolojik tedaviler en önemli müdahale yöntemleri arasında yer alırken, multidisipliner yaklaşım ve toplumsal farkındalık bu bozukluğun yönetiminde kilit rol oynamaktadır.
Kaynakça
-
Cavanna, A. E., & Rickards, H. (2013). The psychopathological spectrum of Gilles de la Tourette syndrome. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 37(6), 1008–1015.
-
Hirschtritt, M. E., Lee, P. C., Pauls, D. L., Dion, Y., Grados, M. A., Illmann, C., … & Mathews, C. A. (2015). Lifetime prevalence, age of risk, and genetic relationships of comorbid psychiatric disorders in Tourette syndrome. JAMA Psychiatry, 72(4), 325–333.
-
Kwak, C., Dat Vuong, K., & Jankovic, J. (2003). Premonitory sensory phenomena in Tourette’s syndrome. Movement Disorders, 18(12), 1530–1533.
-
Leckman, J. F., Bloch, M. H., Scahill, L., & King, R. A. (2013). Tourette disorder. Lancet, 362(9382), 210–219.
-
Martinez-Ramirez, D., Jimenez-Shahed, J., Leckman, J. F., Porta, M., Servello, D., Meng, F. G., … & Okun, M. S. (2018). Update on deep brain stimulation in Tourette syndrome. Translational Neurodegeneration, 7(1), 1–9.
-
Piacentini, J., Woods, D. W., Scahill, L., Wilhelm, S., Peterson, A. L., Chang, S., … & Walkup, J. T. (2010). Behavior therapy for children with Tourette disorder: A randomized controlled trial. JAMA, 303(19), 1929–1937.
-
Robertson, M. M. (2015). A personal 35-year perspective on Gilles de la Tourette syndrome: Prevalence, phenomenology, comorbidities, and coexistent psychopathologies. Lancet Psychiatry, 2(1), 68–87.
-
Woods, D. W., Piacentini, J., Himle, M. B., & Chang, S. (2008). Premonitory urge for tics scale (PUTS): Initial psychometric results and examination of the premonitory urge phenomenon in youths with tic disorders. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 29(6), 458–468.
