Sizlerde hevesle başladığınız dizileri yarıda mı bırakıyorsunuz veya yıllardır hayalini kurduğunuz hobinizi başlar başlamaz bıraktınız mı, kitap okuyamıyor, düzenli egzersizler yapamıyor musunuz; işte karşınızda patlamış mısır beyni. Zihnimiz uzun süreli odaklanmalara ihtiyaç duyduğu bu etkinlikleri yapamazken saatlerimizi reels, TikTok veya ezbere bildiğimiz sitkomları izleyerek geçirebiliyoruz. Peki, bize neler oluyor, bunu nasıl açıklayabiliriz ve nasıl çözebiliriz?
Bu bahsi geçen dikkat ve odaklanma bozukluğu akla DEHB’yi getiriyor olabilir. Fakat bu durum DEHB’ki gibi nörogelişimsel bir bozukluk değildir. Bu modern dünyanın sıkça yaşadığı dikkatin çöküşü veya popcorn brain (patlamış mısır beyni) olarak ifade edilmektedir. Dijital dikkat dağınıklığı, dijital çağın ve medya aşırılığının tetiklediği bir dikkat bozulması durumudur. İlk modern zamanın oluşturduğu dikkat bozukluğunu Psikolog Linda Stone 1998 yılında “sürekli parçalı dikkat” kavramını ortaya atarak öngörmüştür. Stone bu durumda bireylerin artık tam anlamıyla hiçbir şeye odaklanamadığını belirtiyor, bunun yerine her şeye yüzeysel ve eşzamanlı olarak bakıp dikkatlerini dağıtıyorlar.
Hafeez ise bu durumu “popcorn brain” olarak tanımlıyor; yani, patlamış mısır beyni. Popcorn brain, zihnin sürekli kısa ve hızlı içeriklere maruz kalması sonucunda derin ve uzun süreli odaklanmaya kapanması anlamına gelmektedir. Zihnimiz sanki sürekli bir mikrodalgada patlayan ve zıplayan mısır tanelerine alıştığı için, tam ve uzun süre odaklanma gerektiren durumlar sıkıcı ve yavaş gelmeye başlıyor (Hafeez, 2024). Nörolojik açıdan bu durumu şu şekilde açıklamaktadır: Kısa ve sürekli uyarana maruz kalma (reels videoları için) beynimizde dopamin patlaması ortaya çıkıyor fakat bu beynimizi doyurmaz ama zihinsel yorgunluk yaratır. TikTok videoları gibi kısa süreli videolar beynimizin ödül sistemini olumsuz olarak etkiler; sonuç olarak daha uzun süre odaklanmamız gereken aktiviteler zevk vermez.
Yapılan çalışmalar, odaklanma süresinin bariz bir biçimde düşmüş olduğunu göstermektedir. Peki, bu yaşadığımız odaklanma problemi hayatımızı nasıl etkiliyor? Dikkat, hayatımızda oldukça kıymetli bir yerdedir. İş ve akademik hayatımızda, günlük yaşantımızda ve ilişkilerimizde odaklanmaya yönelik ciddi bir ihtiyaç söz konusudur. Patlamış mısır beyni ve/veya dikkat süresinin azlığı durumu; kişilerin öğrenmesini, üretkenliğini, ilişkilerini, zihinsel dayanıklılığını ve karar vermesi gibi alanları olumsuz yönde etkiler. Bu dikkatin sessiz çöküşü aslında hayat kalitemizin ve sağlığımızın da çöküşü anlamına gelebilir.
Peki, bunun etkisini azaltmak için neler yapılabilir? Öncelikle bildirim veya dijital detoks yapılabilir. Belirli bir süre için bildirimleri kapatma veya ekrandan uzak kalmak gibi. Ya da bilinçli boşluk yaratmak; yani her boşlukta telefonla ilgilenmek yerine bilinçli bir şekilde ekrandan uzak durmak. İş hayatında veya akademik hayatta odaklanmayı arttırmak için Pomodoro tekniğini kullanmak yararlı olabilir.
Ayrıca hayatımızda birçok şeyi aynı anda yapmaya alışkın olduğumuz bir dönemdeyiz ve bu hayatımızda bir alışkanlık halini almış gibi durmakta; fakat bu da odaklanmayı ve verimi düşüren durumlar arasındadır. Örneğin; bir yandan bir belgesel izlerken bir yandan da yemek yapmak gibi. Bunun yerine tek bir işe odaklanmayı bir alışkanlık haline getirmek yararlı olabilir.
Dikkatinizi arttırmak için mindfulness, nefes egzersizleri, düzenli uyku, sağlıklı beslenme, doğada düzenli vakit geçirme ve kitap okuma veya sudoku gibi uzun süreli dikkat gerektiren aktiviteler de yapılabilir. Bu egzersizler ilk başta zorlayabilir ama zamanla, kademeli olarak arttırılması durumunda dikkat süreniz artabilir.
Günümüzde kendimize ait en büyük şikâyet unsurlarından biri olan ve anlamlandırmakta zorlandığımız bu durumu göz ardı etmememiz oldukça önemlidir. Öte yandan hayat kalitemizin düşmesi, sağlığımızın ciddi anlamda bozulması ve hayatımızın önemli noktalarının sekteye uğraması kaçınılmaz gibi görünüyor. Eğer bu durum ile ilgili öz bilincimizi iyileştirip, tersine çevirecek adımları atmaya başlamazsak durumun daha da vahim hale geleceği aşikâr. Bu koşuşturmalı, bol ekranlı ve günlük dopaminin ekranlardan alındığı yüzyılımızda, bilinçli bir es vermek gerek!
Kaynakça
Hafeez, S. (2024). Popcorn brain is shortening your attention span—Here’s how to refocus. Real Simple. https://www.realsimple.com/popcorn-brain-shortening-attention-span-refocus-8600288
Microsoft Canada. (2015). Attention spans. Microsoft Advertising.
Stone, L. (1998). Continuous partial attention. Retrieved from http://lindastone.net
Zhou, X., Zhao, J., & Li, Y. (2023). The effect of short video exposure on prospective memory in young adults. ArXiv. https://arxiv.org/abs/2310.14236
