“Bunu senin için söyledim…”

İyi niyet, ilişkilerde güvenin temelidir. Ancak bazen bu güven, kişinin sınırlarını aşmak ya da kararlarını etkilemek için manipülatif bir zemin olarak kullanılır. “Bunu senin için söyledim” gibi cümleler, yüzeyde yapıcı bir ilgiyi temsil eder; fakat derinlerde bireyin iradesini yönlendirme, hatta bastırma amacı taşıyabilir.

Bu yazı, “kötü niyetli olmayan” ama özünde bireyin psikolojik sınırlarını ihlal eden bu manipülasyon biçimini üç ana bağlamda ele alıyor: aile, romantik ilişkiler ve iş yaşamı.

İyi Niyetin Sınır Aşımı Olduğu Anlar

“Ben senin yerinde olsam öyle yapmazdım”, “Sana zarar gelmesin diye söyledim”, “Sadece sen üzülme diye karışıyorum” gibi ifadeler sıkça duyulur. Bu cümleler, aslında bireyin kendi karar alma sürecine doğrudan müdahale eder.

Özellikle bu müdahaleler tekrarlandığında, kişi kendi sezgilerini sorgulamaya başlar: “Belki de ben yanlış düşünüyorum.” Bu sorgulama, manipülasyonun en temel sonucudur: bireyin öz-denetimini elinden almak.

1. ‘‘Aile’’ İçinde Duygusal Borç Üreten İyi Niyet

Aileler, bireyin duygusal olarak en bağlı olduğu yapılardır. Ancak bu bağ, çoğu zaman bir “duygusal borç” aracına dönüşebilir:

• “O kadar emek verdik, bari bizi mahcup etme.”

• “Ben senin annenim, en doğrusunu ben bilirim.”

• “Biz sadece senin iyiliğini istiyoruz.”

Bu tür cümleler, bireyin özerk karar alma hakkını tehdit eder. Özellikle ebeveynler, kendi beklentilerini çocuğun iyiliği gibi sunarak psikolojik kontrol uygulayabilir.

Barber (2002), psikolojik kontrolü “çocuğun duygu ve düşünce dünyasına müdahale ederek bireysel gelişimini sınırlayan bir ebeveyn tutumu” olarak tanımlar. Bu kontrol biçimi çoğunlukla sevgi, ilgi ya da iyi niyet söylemleriyle örtülür.

Yani birey, karşı çıktığında “nankörlük” ya da “vefasızlık” suçlamasıyla karşılaşır.

2. ‘‘Romantik İlişkilerde’’ Koruma Kılıfı Altındaki Müdahaleler

Romantik ilişkilerde partnerler arası koruma içgüdüsü doğaldır. Fakat bu içgüdü, kontrol dürtüsüyle birleştiğinde manipülasyona dönüşebilir:

• “O kişi sana zarar veriyor, onunla görüşmeni istemem.”

• “Kıskanmak değil bu, sadece endişeleniyorum.”

• “Bu kıyafeti giyme çünkü insanlar yanlış anlayabilir.”

Bu ifadeler, partnerin tercihlerini dolaylı biçimde denetlemeyi amaçlar. Karar verme hakkı, “seni önemsiyorum” kisvesiyle bireyin elinden alınır.

Manipülatör, sevgisini bir koz olarak kullanır ve kişi, sevdiği insanı kırmamak adına kendi alanından geri çekilir.

3. ‘‘İş Yerinde’’ İyi Niyet Görünümlü Sınır İhlalleri

İş yaşamında da “iyi niyetle” gelen talepler, bireyin psikolojik sınırlarını aşabilir. Özellikle övgü ya da güven ifadesi olarak sunulan görev yüklemeleri dikkat çekicidir:

• “Bu dosyayı ancak sen toparlayabilirsin.”

• “Sana güveniyoruz, bu yüzden projeyi sana verdik.”

• “Sen hayır demezsin diye sana soruyorum.”

Bu tür ifadeler, kişinin hayır deme hakkını baskılar. Yükümlülük artar; ancak kişi, bu yükü reddederse “ekip ruhuna aykırı”, “sorumsuz” ya da “nankör” olmakla etiketlenebilir.

İyi niyet, burada bir sadakat testine dönüşür.

İyi Niyet mi, Manipülasyon mu? Ayırt Etmek için Kritik Soru

Bir davranışı değerlendirirken şu soruyu sormak önemlidir:
Bu söz veya tutum, benim karar alma gücümü destekliyor mu, yoksa bastırıyor mu?

Gerçek iyi niyet, bireyin özerkliğine saygı gösterir. Yönlendirmez, destekler. Onaylayıcı değilse bile kapsayıcıdır.

Manipülasyon ise, kararları doğrudan kontrol etmese de kişiyi “yanlış karar veriyor” hissine sürükler. Kişi zamanla kendi düşüncesinden bile şüphe eder hâle gelir.

Akademik Çerçeve: Örtük Manipülasyonun Tanımı

Braiker (2004), duygusal manipülasyonu şu şekilde tanımlar:
“Bireyin özgür iradesiyle karar almasını engelleyen ama doğrudan saldırgan olmayan, dolaylı ve örtük stratejiler.”

Bu tanım, iyi niyet maskesiyle yapılan manipülasyonların neden bu kadar geç fark edildiğini açıklar. Çünkü karşı taraf görünürde zarar vermemekte, hatta destek sunmaktadır.

Ancak asıl etki, bireyin karar alma gücünü ve psikolojik sınırlarını sessizce aşındırmaktır.

Sonuç

İyi niyet, ilişkilerin temel harcıdır. Ancak her “iyi” söylem, gerçekten iyi niyetli değildir. Sınır ihlallerinin üzerine örtü çekmek için kullanılan bu taktikleri fark etmek, bireyin kendilik değerini ve psikolojik bütünlüğünü koruyabilmesi açısından hayati önem taşır.

Unutulmamalıdır ki:

Gerçek iyilik, kontrol etmez. Eşlik eder.

Kaynakça

Braiker, H. B. (2004). Who’s Pulling Your Strings? How to Break the Cycle of Manipulation and Regain Control of Your Life. McGraw-Hill.

Barber, B. K. (2002). Intrusive Parenting: How Psychological Control Affects Children and Adolescents. American Psychological Association.