Sosyal Kaygıya Dair Bir Başlangıç
Nerdeyse her sosyal kaygı deneyiminin derininde, görülmek ve saklanmak arasında sıkışmış bir benlik yatar; bu benlik hem kendini açığa vurmak ister hem de yaşamış olduğu utanç ve korku duygusuyla geri çekilir. Bireyin iç dünyasında yaşadığı bu çatışma da adını sıkça duyduğumuz bir bozukluğa evrilebilmekte; yaşanma sıklığı ve kişide yarattığı semptomlara bağlı olarak.
Nedir peki sosyal kaygı?
Tanı kriterleri olarak; “Sosyal kaygı bozukluğu yaşayan bireyler, sosyal veya performans gerektiren durumlarda başkaları tarafından olumsuz değerlendirilecekleri ve küçük düşeceklerine dair belirgin bir korku ve kaygı hissederler. Bu kaygı, olası bedensel tepkilerini sergilemekten kaçınmalarına da yol açar.” (APA 2013).
Teknik Tanımın Ötesi
Yapılan bu teknik tanımın ötesinde, bireyin kendini olan haliyle sergilemekten özenle kaçınması, utanç ve yetersizlik gibi duygularla derinleşen bir içsel çatışmanın da ifadesidir. Kaygıyı yaşayan kişiye bağlı olarak bu kaçınmaların nedeni de değişebilmektedir.
Birey, eksik görülmekten ve karşılaştığı yabancı duygular karşısında ne yapacağını bilememekten, yani aslında benlikine yabancı her şeyden uzak durma eğilimiyle yaklaşır, yaşamındaki olaylara. Çünkü yanında daima kendisini yeni bir şeylere el atmaktan alıkoyan bir korku, utanç ve yetersizlik duygusuyla baş başadır.
Görünmezliğin Bedeli
Yaşamış olduğu bu duygularla kişi kendi benliğini ve duygularını yaşamaktan kaçmaktadır. Aslında ertelemiş olduğu kendi yaşamıdır. Bir gün bu duyguların kıskacından kurtulacağı günün hayaliyle yaşamayı ertelediği hayatına devam eder.
Ancak tercih etmiş olduğu bu hayat onu görünmez olmaya itmektedir bir bakıma. Yaşadığı bu görünmezlik hali onu yaşayabileceği olası utanç verici deneyimlerden korurken kendi benliğini yaşamayı da askıya almasına sebep olmuştur.
Gün geçtikçe yaşadığı kaygının sebep olduğu sosyal geri çekilmeler, kendini ifade edememe ve kendine duyduğu olumsuz duyguları pekiştikçe pekişir. Artık kişi, yaptıklarından çok yapamadıkları ve ertelediği yaşamıyla baş başadır.
İçsel Çatışmanın Döngüsü
Geçmişten biriktirilerek gelen, bu duygu selinin yaratmış olduğu pişmanlık ve ne yapacağını bilememe korkusu kişiyi esir alır. Benlik, bir yandan görünmek isterken bir yandan da saklanmaya çalışır. Görünmek ve saklanmak arasındaki bu içsel çatışma, sosyal kaygının temelini oluşturur. Kişi, kendini istediği haliyle ifade etmenin verdiği rahatlık ile yaşadığı utancın gerileten baskısı arasında bir yerde gider gelir.
Psikanalitik Bir Bakış
Yaşanan bu git gel, kişiyi bir adım ileri atmaktan alıkoyan ve bilinçdışı işleyen mekanizmaların etkisiyle şekillenir. Psikanalitik literatürde savunma mekanizmaları başlığı altında sıkça ele alınan gerileme (regresyon) ve bastırma (represyon) bu süreci açıklamaya yardımcı olur.
Bastırma (Represyon): Bireyin kaygı ve utanç uyandıran düşünce ve arzularını bilinçdışına itmesiyle ortaya çıkar; böylece kişi geçici bir koruma kazanır. Ancak bu istek artık bilince ait değildir (Karakaş, 2017). Sosyal kaygı bağlamında ise birey utanç ve yetersizlik hissi nedeniyle kendi benliğini ifade etmesini ve harekete geçmesinden bilinçdışı olarak uzak durur. Çünkü görünür olma arzusu onun için kaygı ve utanç verici bir deneyimdir.
Gerileme (Regresyon): Kişinin kendisini tehdit altında veya yoğun kaygı hissederken, bilinçsizce daha önceki, kendini güvende hissettiği bir davranış veya gelişim aşamasına geri çekmesi olarak tanımlanabilir (Karakaş, 2017). Bu açıdan regresyon, sosyal kaygının altında yatan kendini açığa vurma korkusu ve utanç duygusuyla doğrudan bağlantılıdır; kişi, kaygı ve utanç yaratan deneyimlerden korunmak için eski başa çıkma yöntemlerine dönerek kendini korur.
Bu iki savunma mekanizması, sosyal kaygı deneyiminde yer alan davranışları açıklayan küçük bir psikanalitik pencere sunar. Böylece görünmek ile saklanmak arasında kalan benlikin neden bu kadar yorucu bir döngü içinde kaldığı daha anlaşılır hale gelir.
Sonuç: Döngüyü Görmek
Sonuç olarak, sosyal kaygı yalnızca görünür olma korkusuyla sınırlı değildir; bireyin potansiyelinin farkına varıp, benliğini serbestçe ortaya koymasını engelleyen kısır bir döngüye dönüşür. Görünmek ve saklanmak arasında sıkışan bireyin hayattan uzaklaşmasına sebep olur.
Ancak bu döngüyü fark etmek, kişinin kendisiyle temasının ilk adımıdır. Görünür olmanın verdiği kaygıya karşın, benliğiyle karşılaşmaya cesaret etmek, sosyal kaygının örmüş olduğu duvara açılan ilk gediktir. Dolayısıyla sosyal kaygı, görünür olmaktan duyulan basit bir korkudan ziyade, benlikin bilinçdışı savunmalarıyla çevrilmiş karmaşık bir içsel çatışmadır. Bu çatışmayı görebilmek, kişinin benliğini yeniden keşfetmesine zemin hazırlar.
Kaynakça
APA (2013) Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders. 5th edition (DSM-5). Washington DC, American Psychiatric Association.
Karakaş, S. (2017). Prof. Dr. Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü: Bilgisayar Programı ve Veritabanı – www.psikolojisozlugu.com (sürüm: 5.2.0/2022)
