Ekran bağımlılığı, dijital cihazlara maruz kalmak (bilgisayar, tablet, cep telefonu, televizyon vb.) ve genellikle kullanım süresini kontrol etmekte zorlanmaya verilen addır. Bireyler bazen sosyal medya hesaplarını sürekli yenileme ihtiyacı duyabilir, bazen oyun oynama isteğini bırakmakta zorlanabilir; dolayısıyla günün büyük bir çoğunluğunu ekrana bakarak geçirebilirler. Bu durumda bireylerde, gerçek hayat sorumluluklarını erteleme veya sosyal ilişkilerden uzaklaşma gibi davranışlar gözlemlenebilir. Sonuç olarak ruhsal ve bedensel sağlığı olumsuz etkileyebilir.
Peki çocuklarda ekran bağımlılığı…
Ekran bağımlılığı her yaştan ve cinsiyetten bireyde görülebilir. Özellikle çocuklarda da kontrol altına alınmadığı zaman fiziksel ve ruhsal açıdan olumsuz etkilere neden olabilir. Çocuklarda ekran bağımlılığı, farklı belirtilerle kendini gösterebilir. Bu belirtiler her çocukta farklı şiddetlerde ortaya çıkabilir. Çocuklarda görülen ekran bağımlılığı belirtilerinden bazıları şunlardır:
- Ekran kullanımının sürekli hale gelmesi,
- Video oyunları oynama konusunda yoğun dürtülere sahip olmak ve bu dürtülerin diğer düşünceleri engellemesi,
- Sosyal aktiviteler ya da eğlence aktiviteleri yerine ekran kullanımının tercih edilmesi,
- Ekran kullanımı ebeveynler tarafından ya da başka nedenlerle kısıtlandığında sinirlilik, kaygı ya da öfke patlaması gibi yoksunluk belirtilerinin görülmesi,
- Ekran dışındaki aktivitelere karşı ilginin kaybedilmesi,
- Ani ruh hâli değişikliklerinin artması,
- Depresyon ve kaygı,
- Dikkat eksikliği ve öğrenme bozukluklarının ortaya çıkması,
- Dil ve konuşma becerilerinde gerileme,
- Yemek yeme ve uyku sorunlarının artması,
- Ergenlik döneminde içe kapanma, aile ve arkadaş ilişkilerinde bozulma, akademik başarıda düşüş gibi sorunların ortaya çıkması.
Ekran Bağımlılığı Çocuğun Gelişimini Nasıl Etkiler?
Ekran bağımlılığı özellikle anneleri ve babaları ilgilendiren bir konu olmakla birlikte, çocuklarda ekran bağımlılığı çocuğun büyüme ve gelişimi sırasında, zihinsel ve fiziksel gelişimini de olumsuz etkileyebilir. Bu duruma dair çalışmalar bulunmaktadır.
Fiziksel Gelişim Üzerindeki Etkileri
Çocukta fiziksel gelişim üzerinde ekran bağımlılığı, özellikle göz sağlığını olumsuz etkiler. Uzun süre ekran karşısında vakit geçiren çocuklarda görmeye bağlı problemler ortaya çıkabilir. Göz kuruluğu, gözlerde ağrı ve batma hissi, bulanık görme, sulanma, çift görme gibi problemler ekran bağımlılığı olan çocuklarda sıkça görülebilir. Aynı zamanda miyopi ve hipermetropi olarak da bilinen göz bozulmaları da ekran bağımlılığının bir diğer fiziksel gelişim üzerindeki etkisidir.
Ekran karşısında uzun süre vakit geçiren çocuklarda görülen önemli fiziksel etkilerden bir diğeri de hareketsizliğe bağlı gelişen kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları olabilir. Duruşta bozukluk, boyun ve omuz bölgesindeki kaslarda ağrı, özellikle karın ve sırt kaslarında zayıflama, başparmak tendiniti gibi problemlerin ekran bağımlısı çocuklarda görülme ihtimali çok daha fazladır.
Hareketsizliğin getirdiği en önemli problemlerden biri de obezitedir. Ekran bağımlılığı nedeniyle normal fiziksel aktivitelerden uzaklaşan çocuklarda yeme bozuklukları görülebilir. Özellikle ekran karşısında sağlıksız atıştırmalıkların tüketilmesi obeziteye yol açabilir. Obeziteyle birlikte, kalp ve damar hastalıkları ya da kas iskelet sistemi hastalıkları ortaya çıkabilir.
Ekran bağımlılığının fiziksel sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinden biri de uyku bozukluklarıdır. Uzun süre ekran ışığına maruz kalan çocuklarda, beynin salgılaması gereken melatonin miktarının azalması sonucu uyku sorunları oldukça sık görülür. Özellikle geç saatlere kadar tabletle, telefonla, bilgisayar ya da televizyonla vakit geçiren çocukların uykuya dalma süreleri ekran ışığına maruz kalmalarıyla uzayabilir; uyumama ya da uykuyu tam alamama gibi nedenlerle uyku kalitesi de olumsuz etkilenmektedir. Uyku sırasında salgılanan büyüme hormonlarının bu tür nedenlerle çocukların fiziksel gelişimlerini olumsuz etkilediği bilinmektedir. Yeterli uyku alamayan çocuklarda gün içerisinde yorgunluk, odaklanamama ve gergin hissetme gibi semptomlar daha fazla görülebilmektedir.
Zihinsel ve Duygusal Gelişim Üzerindeki Etkileri
Ekran bağımlılığı, çocukların fiziksel gelişimlerine olduğu kadar zihinsel, bilişsel ve duygusal gelişimlerine de olumsuz etkileyebilir. Ekran bağımlılığının çocuklardaki bilişsel etkileri genellikle ilk olarak dil gelişimi konusunda ortaya çıkar. Özellikle çocukluğun ilk gelişim yıllarında, çocukların dil becerisi kazanmaları açısından bu dönem oldukça önemlidir. Çocuklar dil becerilerini yetişkinlerle ya da akranlarıyla etkileşim kurma yoluyla elde ettikleri için, ekran bağımlılığı bu etkileşimi olumsuz etkileyerek çocukların dil gelişimini sekteye uğratmaktadır. Dolayısıyla çocukların 3 yaşına kadar mümkünse hiçbir şekilde ekrana maruz kalmamaları gerekir.
Ekran bağımlılığının ilerleyen yaşlarda gelişen önemli etkileri arasında dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu ve konsantrasyon problemleri de yer alır. Özellikle yayınlanan içeriklerin, videoların ve oyunların sahip olduğu aşırı uyarıcı grafikler ve hızlı hareketler, çocukların günlük hayatta odaklanma sorunu yaşamalarına neden olabilir. Sürekli hızlı hareket eden, yüksek sesli ve renkli içeriklere maruz kalan çocuklar özellikle okulda uzun süre sınıflardaki sıralarda oturmakta ve derslere odaklanmakta zorlanabilirler.
Ekran Bağımlılığını Önlemek İçin Öneriler
- Ailece ekran kullanım sınırları belirleyin
- Teknolojiyi ödül olarak kullanmayın
- Ekran kullanımında zaman sınırlaması belirleyin
- Alternatif aktiviteler sunun
- Eğitici içeriklere yönlendirin
- Aile içerisinde iletişimi güçlendirin
- Ebeveyn olarak örnek olun
- Çocuğunuzun ilgi alanlarını keşfedin
- Kültürel aktivitelere katılın
- Günlük rutin oluşturun
Sonuç
Çocukların ekran karşısında geçirdikleri zamanı olması gerektiği şekilde yönetmek, onların sosyal, duygusal, bilişsel ve hatta fiziksel gelişimlerini destekler. Aynı zamanda onlara dijital dünyanın fırsatlarını güvenli ve verimli bir şekilde kullanma becerileri kazandırır.
Unutulmamalıdır ki, teknoloji ve dijital araçlar doğru kullanıldığında çocukların öğrenme süreçlerine büyük katkılar sağlayabilir. Bu nedenle, çocuklarda ekran bağımlılığını önlemek, onları teknolojiden tamamen izole etmek değil; onlara bu araçları nasıl sağlıklı ve verimli kullanacaklarını öğretmekle ilgilidir. Bu yaklaşımla, aslında geleceğin dijital dünyasına sağlam adımlarla ilerleyen, bilinçli ve donanımlı bireyler yetiştirmemize yardımcı olacaktır.
