Gelişim, bireyin doğumdan itibaren yaşamı boyunca fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal ve dil alanlarında gösterdiği sürekli ve düzenli değilim sürecidir. En basit haliyle, bireyin zaman içinde ilerlemesi, değişmesi, olgunlaşması veya daha iyi duruma gelmesi anlamına gelir. Duygu, ise bir olay karşısında bedenimizde ve zihnimizde oluşan içsel yaşantılardır. Kısacası bir şeyi hissettiğimizde ortaya çıkan psikolojik ve fizyolojik tepkilerdir. Duygular içsel bir yaşantıdır ve bedenle birlikte çalışır, davranışlarımızı etkiler ve geçicidir yani gelip giderler, sabit değillerdir. Bunun yanında duygular, bireyin çevresiyle kurduğu ilişkiyi düzenleyen önemli bir rehber gibi işlev görür. Ne hissettiğimiz, çoğu zaman nasıl düşündüğümüzü, nasıl karar verdiğimizi ve nasıl davrandığımızı doğrudan şekillendirir. Bu nedenle duygular, yalnızca anlık tepkiler değil, aynı zamanda bireyin yaşamını anlamlandırmasında önemli bir rol oynayan doğal ve gerekli süreçlerdir.
Duygu Gelişimi
0–2 Yaş Temel Duyguların Gelişimi
Bu dönemde çocuklar doğuştan gelen temel duyguları ifade etmeye başlarlar. Mutluluk, öfke, korku, üzüntü gibi ilk duygular görülür. Yüksek sesten irkilip tepki vermek, canı acıdığında ağlamak gibi temel duyguları gösterirler. Bu dönemde bakım verenlerle kurulan bağ önemlidir. Bebek, bakım vereniyle güvenli bağlanma kurdukça duygularını daha sağlıklı düzenleyebilir.
2–4 Yaş Benlik Duygusunun Gelişmesi
Bu dönem duyguların çeşitlendiği ve yoğunlaştığı dönemdir. Temel duyguların yanında ikincil duygular görülmeye başlanır. Utanç, suçluluk, kıskançlık gibi sosyal duygular gelişir. Dil gelişimi de arttığı için duygularını kelimelerle ifade etmeye başlarlar. Bu dönemde dürtü kontrolü gelişmediği için öfke nöbetleri sık görülür.
4–6 Yaş Empati ve Sosyal Duygular
Bu yaş aralığındaki çocuklar başkalarının duygularını anlamaya ve yorumlamaya başlarlar. Empati düzeyleri belirgin şekilde gelişir; bir arkadaşının üzgün olduğunu fark edebilir, neden üzüldüğünü anlamaya çalışabilir ve çoğu zaman onu rahatlatmak için girişimde bulunabilirler. Sosyal duygular, paylaşma, iş birliği yapma, sıra bekleme, bir gruba ait olma gibi, bu dönemde daha güçlü hâle gelir. Dürtü kontrolü önceki yaş dönemine göre belirgin şekilde geliştiğinden, isteklerini erteleyebilme ve kurallara uyma becerilerinde artış görülür.
6–12 Yaş Duygu Yönetimi ve Toplumsal Kurallar
Bu dönemdeki çocuklar duygularını toplumsal kurallara göre kontrol etmeyi öğrenirler. Temel ve ikinci duygulardan ziyade daha karmaşık duygular hissederler. Örneğin; hayal kırıklığı, gurur, mahcubiyet gibi. Problem çözme becerileri de duygusal tepkileri olumlu etkiler. Bu dönemde okula başlayan çocuklarda arkadaş ilişkilerini duygusal gelişimin merkezine geçirir.
12–18 Yaş Kimlik Gelişimi ve Duygusal Dalgalanmalar
Ergenliğe girişle beraber duygusal dalgalanmalar, iniş çıkışlar sık görülür. Kimlik arayışı, bağımsızlık isteği gibi ihtiyaçlar artar. Bu dönemde soyun düşünme geliştiği için duyguları daha derin analiz ederler. Sağlıklı iletişim ve destekleyici aile ortamı, duygusal dengeyi olumlu etkiler.
Duygusal Gelişimi Desteklemek için Neler Yapılabilir?
Çocukların duygu gelişimini desteklemek için, ailede güvenli ortamın oluşturulması önemli konulardan biridir. Çocuk kendini güvende hissettiği ortamda kendini daha rahat ifade eder. Çocuğa yansıtma yapılarak duyguları isimlendirmeyi öğretmek, duygusal gelişimi desteklemek için önemlidir. Örneğin; öfkelenen çocuğa bağırmak veya kızmak yerine “öfkeli görünüyorsun” şeklinde ifadelerde bulunmak hem çocuğun kendini rahat ifade edebilmesi için hem de duyguları anlaması açısından olumlu bir yer kapsar. Bunların yanı sıra ebeveynlerin de duygularını nasıl yönettiği çocuklar için örnektir. Üzüldüğümüzde ne yaparız, öfkelendiğimizde ne yaparız, bunlar çocuk için birer örnek davranıştır. Son olarak ise çocuğa empatiyi öğretmek, teşvik etmek duygusal gelişim için önemlidir.
Sonuç
Çocuklarda duygu gelişimi; biyolojik olgunlaşma, aile tutumları, sosyal çevre ve yaşantılarla şekillenen uzun soluklu bir süreçtir. Her yaş dönemi, kendine özgü duygusal ihtiyaçlar ve gelişimsel özellikler barındırır. Çocukların duygularını tanıması, ifade edebilmesi ve yönetebilmesi; sağlıklı iletişim kurmaları, güçlü ilişkiler geliştirmeleri ve yaşam boyunca duygusal dayanıklılık göstermeleri için temel oluşturur. Bu nedenle yetişkinlerin çocukların duygusal deneyimlerini anlamaları, onlara rehberlik etmeleri ve güvenli bir ortam sunmaları, duygu gelişiminin en kritik destekleyicileridir.
Kaynakça
Yavuzer, H. (2019). Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Tuğrul, C. (1999). Duygusal zeka. Klinik Psikiyatri.
Çiftçi, H. A. & Balat, G. U. (2018). Sosyal-duygusal gelişim değerlendirme ölçeği: 48-66 aylık çocuklar için uyarlama çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.
Bayram, H. (2020). Psikososyal gelişim kuramının sosyal bilgiler dersi kapsamında incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
