Bazen otobüste giderken, bazen bir şarkının içinde kaybolurken kendimizi bambaşka bir dünyada buluruz. Gerçekte orada olmasak da zihin bir sahne kurar, biz de o sahnede başrolü oynarız. Hayal kurmak, insan beyninin en büyüleyici işlevlerinden biridir. Peki, bu sürecin neden özellikle “beynin sağ lobuyla” ilişkilendirildiğini hiç düşündünüz mü?
Sağ Beyin–Sol Beyin Ayrımı Gerçek Mi?
Popüler kültürde sıkça “sağ beyin yaratıcı, sol beyin mantıklı” denir. Bu ifade kulağa hoş geliyor ama bilimsel açıdan tam doğru değil. Beynin iki yarım küresi gerçekten de bazı görevlerde uzmanlaşmıştır, ancak hiçbir işlev tek bir tarafın tekelinde değildir. Yani hayal kurmak sadece sağ lob aktif olur demek, bir gerçeği basitleştirmek olur.
Yine de araştırmalar, yaratıcı düşünce, görsel imgeleme ve duygusal çağrışımların ağırlıklı olarak sağ beyin ile ilişkilendirildiğini gösteriyor (Schiller, 2016).
Bu nedenle hayal kurduğumuzda sağ lobun devrede olduğu hissine kapılmamız çok doğal. Çünkü o sırada beynimiz, mantıktan ziyade duygularla, imgelerle ve sembollerle çalışıyor.
Hayal Kurmanın Beyindeki Karşılığı
Nörobilim araştırmaları, hayal kurmanın yalnızca bir “boş düşünme” hâli olmadığını, aksine beynin oldukça karmaşık ağlarını devreye soktuğunu ortaya koyuyor. Uyku sırasında rüya görmekle uyanıkken hayal kurmak arasında da nörolojik olarak büyük benzerlikler var.
Örneğin, University of Michigan’da yapılan bir araştırmada, REM uykusu sırasında beynin sağ ve sol yarım küreleri arasında 140 Hz civarında ritmik bir iletişim gözlendi. Araştırmacılar bu iletişimi “splines” olarak adlandırdı ve bunun özellikle rüya esnasında aktif olduğunu belirtti (Ghosh ve ark., 2022).
Bu bulgu, hayal kurmanın tek taraflı bir beyin faaliyeti olmadığını, iki yarım kürenin birbirine senkronize biçimde çalıştığını gösteriyor. Yani hayal kurarken aslında beynimiz bir orkestra gibi davranıyor: Sağ lob melodiyi yaratıyor, sol lob onu düzenliyor.
Neden Hayal Kurarız?
Bilim insanlarına göre hayal kurmakın birkaç önemli işlevi var.
Öğrenme Ve Hafıza Pekiştirme
Uyku sırasında kurduğumuz rüyalar, gün içinde yaşadıklarımızı bir tür “tekrar sahneleme” yoluyla hafızaya yerleştiriyor (Nir & Fried, 2010). Aynı mekanizma, uyanıkken kurduğumuz hayallerde de geçerli olabilir.
Duygusal Dengeleme
Hayal kurmak, bazen içimizde bastırdığımız duygulara güvenli bir alan sunar.
Korkular, özlemler, pişmanlıklar…
Tüm bunlar hayal aracılığıyla sembollere dönüşür ve böylece beyin duygusal bir boşalım yaşar.
Bu açıdan hayal kurmak, bir tür içsel terapi gibidir.
Evrimsel Bir İşlev: Veri Çeşitlendirme
Sinirbilimci Erik Hoel’in “Aşırı Uyumlanmış Beyin Teorisi”ne göre beyin, tıpkı bir yapay zekâ modeli gibi, öğrendiklerini genelleştirmek için rüyaları ve hayalleri bir çeşit “veri çeşitlendirme” aracı olarak kullanıyor (Hoel, 2020).
Yani hayal kurmak, beynin monoton gerçekliği esnetip olasılıkları çoğaltma yolu olabilir.
Sağ Lobun Rolü Neden Öne Çıkıyor?
Peki tüm bu süreçlerde neden özellikle sağ lobdan söz ediyoruz?
Çünkü hayal kurarken aktif olan beyin bölgeleri çoğunlukla görselleştirme, duygusal anlamlandırma ve mekânsal algıdan sorumlu alanlardır. Bu bölgeler anatomik olarak sağ yarım kürede daha yoğun biçimde bulunur (Schiller, 2016).
Ayrıca The Guardian’ın haberine göre, hayal ve rüya sırasında “arka kortikal sıcak bölge” (posterior cortical hot zone) olarak adlandırılan bölge belirgin şekilde aktifleşir. Bu alan algı, görsel hafıza ve duygu bütünleşmesiyle ilişkilidir.
Dolayısıyla sağ yarım küre, hayalin sahnesini kurarken; sol yarım küre o sahnede bir mantık sırası ve hikâye örgüsü inşa eder.
Bir anlamda:
Sağ lob resmi çizer, sol lob anlamını yazar.
Sonuç: Hayal Kurmak Beynin Dengesidir
Beynin sağ lobu neden hayal kurar sorusuna verilebilecek en sade yanıt şudur:
Çünkü sağ lob, duyguların, imgelerin ve sezgilerin dilini konuşur.
Ancak bu, sol lobun devre dışı olduğu anlamına gelmez. Hayal kurmak, beynin bütüncül bir faaliyetidir; iki yarım küre arasındaki etkileşimin mükemmel bir dansıdır.
Hayal kurarken sadece “uçmuyoruz”; aynı zamanda kendimizi yeniden kuruyoruz.
Beyin, gerçeğin sınırlarını esnetirken geleceğe dair olasılıkları da sessizce prova ediyor.
Kısacası hayal kurmak yalnızca sağ beynin işi değil, insan olmanın ta kendisidir.
Kaynakça
• Ghosh, M., Ahmed, O. ve ark. (2022). Running and dreaming improve left brain–right brain communication. University of Michigan News.
• Hoel, E. (2020). The Overfitted Brain: Dreams evolved to assist generalization. arXiv.
• Nir, Y. & Fried, I. (2010). Dreaming and the brain: from phenomenology to neurophysiology. Trends in Cognitive Sciences.
• Schiller, L. Y. (2016). Dreaming for Both Sides of Our Brains. lindayaelschiller.com.
• Scientists identify parts of brain involved in dreaming. (2017). The Guardian.
