Artık Neden Uzun Film İzleyemiyoruz?

Günümüzde gençler arasında yaygın olarak kullanılan TikTok, Instagram ve YouTube gibi platformların kısa videoları genellikle 15 saniye ile 1 dakika arasında değişmekte ve izleyicilere hızlı, eğlenceli ve yoğun görsel-işitsel uyarıcılar sunmaktadır. Ancak uzmanlar, bu tür içeriklerin dikkat süresini kısaltarak odaklanma becerilerini zayıflattığını ve öğrencilerin akademik başarılarını olumsuz etkilediğini belirtmektedir.

Beynimiz, bu kısa videoların sağladığı ani dopamin salınımına alıştıkça, daha uzun süreli dikkat süresi gerektiren aktiviteleri zor ve sıkıcı bulmaya başlamaktadır. Bu nedenle artık iki saatlik bir filmi izlerken bile telefona bakmadan durmakta güçlük çekiyoruz.

Yao Qin, Bahiyah Omar ve Alessandro Musetti’nin araştırmalarında TikTok’un arayüzü ve algoritmalarının, kullanıcıların uzun süre platformda vakit geçirmeleri amacıyla özel olarak tasarlandığı vurgulanmaktadır.

Pandemi döneminde sosyal medya, çevrim içi dersler ve toplantılar için daha yoğun kullanılmış, bu süreç ise sosyal medyanın kalıcı etkilerini pekiştirmiştir.

Uzun, Yıldırım ve Uzun (2016), internette aşırı zaman geçirmenin yüz yüze iletişimde azalmaya yol açtığını ortaya koymuştur.

Dijital Dikkat Dağınıklığını Önlemek İçin Önerilen Alternatif Aktiviteler

• Spor ve meditasyon gibi zihni rahatlatan uygulamalar  
• Dijital farkındalık kampanyalarına katılım  
• Apple Screen Time gibi araçlarla ekran süresini sınırlandırmak  
• Bildirimleri kapatmak (Tripathi, 2021)  
• Çocuklar için ebeveynleri tarafından yemek saatleri veya uyku öncesi ekran kullanımını kısıtlamak faydalı olacaktır ve dışarıda oyun oynamaya teşvik edilmelidir  
• Ekran başında harcanan zaman azaltılarak, aile bireyleri ile birlikte etkinlik yapmak  
• Ekran Süresinin Kalitesini Artırma: Ekran başında geçirilen süreyi, eğitici içeriklerle sınırlamak ve daha verimli hale getirmek faydalıdır. Ekranlar sadece eğlence için değil, öğrenme ve gelişim amacıyla da kullanılabilir

Görüşme Bulguları

Gün içinde sık sık video izleyen bireyler bu alışkanlığın olumsuz etkilerini şu şekilde dile getirmiştir:  

• Derse odaklanmada zorluk  
• Dikkat süresinde güçlük  
• Uzun filmlerden daha az keyif alma, kısa videolara yönelme  
• Unutkanlık yaşama  
• İletişimde odaklanma zorluğu  
• Çevredeki seslerden kolayca dikkat dağılması  
• Sabırsızlık ve tahammülsüzlük gibi davranışlar sergileme

Eskiden “komşuda izleme” gibi toplu izleme ritüelleri yaygınken, günümüzde çoğu insan evine televizyon almamakta, yemek yerken veya yolculuk sırasında mobil cihazlarından kısa videolar izleyerek içerik tüketimini bireyselleştirmektedir.

Yeni Nesil İzleme Davranışları

Ekran süresinin artmasıyla birlikte dizi ve filmlerin telefondan izlenmesi yaygınlaşmış ve bu davranışa “tıkınırcasına izleme” (binge-watching) adı verilmiştir. Bu eğilim, bireylerin gündelik streslerden kaçış ve soyutlanma ihtiyacını karşılama yollarından biri olarak değerlendirilmektedir.

İzleyiciler Medya ile Ne Yapıyor?

Amerikalı akademisyen Elihu Katz, “İzleyiciler medya ile ne yapıyor?” sorusunu sorarak medya kullanım nedenlerini araştırmıştır. Türkay (2024) çalışmasında, katılımcıların medya kullanım gerekçelerini şu başlıklarda toplamıştır:  

• Oyalanma:  
  • Gündelik yaşam sınırlamalarından kaçış  
  • Sorunlardan uzaklaşma  
  • Duygusal boşalma
• Kişisel İlişkiler:  
  • Arkadaşlık kurma  
  • Toplumsal fayda sağlama
• Kişisel Kimlik:  
  • Kişisel referanslar geliştirme  
  • Gerçekliğin keşfi  
  • Değer pekiştirme

Dopamin: Anlık Hazların Arkasındaki Güç

Her bir Reels veya TikTok kaydırışında beynimiz dopamin salgılar. Dopamin, ödül, haz ve motivasyonu yöneten önemli bir nörotransmitterdir. Sürekli bu kısa süreli hazlara maruz kalmak, beynin uzun süreli dikkat süresi gerektiren işlere odaklanma kapasitesini zayıflatır. Bu nedenle film izlerken ya da ders çalışırken, beynimiz yeni bir dopamin kaynağı arayarak telefona yönelir. University of California tarafından yapılan bir araştırmaya göre, ortalama bir insanın dikkat süresi 2000 yılında 12 saniyeyken, 2020’lerde bu süre 8 saniyeye düşmüştür (Akif, 2024).

Kaynakça

• Akif, Y. (2024). Dikkat süresinin dijital çağda evrimi. University of California Yayınları.  
• Türkay, E. (2024). Kullanımlar ve Doyumlar Kuramından Esinle: Neden Kısa Film İzliyoruz?. ART/Icle: Sanat Ve Tasarım Dergisi, 4(2), 126-144.  
• Türkay, S. (2024). İzleyiciler medya ile ne yapıyor?: Kullanımlar ve doyumlar kuramına güncel bir bakış. İletişim Araştırmaları Dergisi, 12(1), 45-68.  
• Tripathi, A. (2021). Digital wellbeing: Managing screen time and attention in the age of social media. New Delhi: Sage Publications.  
• Uzun, Ö., Yıldırım, V., & Uzun, E. (2016). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan Ergenlerde Sosyal Medya Kullanım Alışkanlıkları ve Sosyal Medya Bağımlılığı, Benlik Saygısı ve Algılanan Sosyal Destek İlişkisi. TJFMPC, 10(3), 142-7.  
• Uzun, Ö., Yıldırım, V., & Uzun, E. (2016). İnternet bağımlılığı ve yüz yüze iletişim: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. İnternet ve Toplum Dergisi, 8(1), 15-29.  
• Qin, Y., Omar, B., & Musetti, A. (2023). The impact of TikTok’s algorithm on user engagement: A psychological perspective. Journal of Media Psychology, 35(2), 120-135.  
• Yavuz, M. Z. Ekran bağımlılığı: Psikolojik etkiler ve çözüm yolları. Ankara Psikolojik Destek.