Geçmeyen Suçluluk Duygusunun Nörobilimi: Zihin Neden Takılı Kalır?

Suçluluk duygusu, kalbimizin bir köşesine yerleşen sessiz bir sızı gibi hissedilebilir çözülememiş bir şeyin yankısı, keşke değiştirebilseydik dediğimiz bir anın hatırası. Bu duygu derinlemesine insani bir histir; bir yanlış yaptığımıza ya da kendi beklentilerimizi ya da başkalarınınkini karşılayamadığımıza inandığımızda ortaya çıkar. Suçluluk duygusu kimi zaman anlamlı bir işlev görür bizi empatiye, sorumluluğa ve değişime yönlendirir. Ancak birçok insan için bu duygu zamanla silinmez. Aksine, yerleşir ve kalıcı bir yüke dönüşür.

Peki zihin, bir olay çoktan geçmiş olsa bile suçluluk duygusunu neden bırakmakta zorlanır? Sinirbilim, suçluluk duygusuna saplanıp kaldığımızda beynimizde neler olup bittiğine dair bazı ipuçları sunar ve bu mekanizmaları anlamak, bu duyguyla başa çıkmanın ilk adımı olabilir.

Suçluluk Duygusu Hissettiğimizde Beynimizde Ne Olur?

Suçluluk duygusu sadece gelip geçen bir duygu değildir karmaşık bir beyin aktivitesi ağına dayanır. Bu ağın merkezinde, eleştirel düşünmemizi, duygularımızı düzenlememizi ve kendimizi sorgulamamızı sağlayan prefrontal korteks yer alır (Wagner ve ark., 2011). Bu bölge, davranışlarımızın sonuçlarını değerlendirmemize ve neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar vermemize yardımcı olan orbitofrontal korteks (OFC) ile yakın çalışır (Rolls, 2004).

• Dorsomedial Prefrontal Korteks (dmPFC): Duygusal ve bilişsel hafıza unsurlarını bütünleştirerek kendimizi ve davranışlarımızın başkaları üzerindeki etkisini değerlendirmemizi sağlar (Kensinger ve Ford, 2021). Bu bölgeler birlikte, zihnimizin olayları yeniden oynattığı ve analiz ettiği içsel bir denetim kurulu gibi çalışır genellikle hatalarımıza odaklanarak (Wagner ve ark., 2011).
• Limbik Sistem: Suçluluk duygusu yalnızca düşünsel bir süreç değildir aynı zamanda bedensel ve duygusal bir deneyimdir. Bu noktada limbik sistem, özellikle amigdala ve insula devreye girer (Michl ve ark., 2014). 
  • Amigdala: Duygusal tepkilerimizi yoğunlaştırır; bu da suçluluk duygusunun daha ağır ve canlı hissedilmesine neden olur (Anderson, 2007).
  • Insula: Göğüs sıkışması, mideye oturan bir yumru ya da adı konulamayan bir huzursuzluk gibi suçluluk duygusunun bedensel yansımalarını fark etmemizi sağlar (Namkung ve ark., 2017).

Suçluluk Duygusu Neden Kalıcı Hale Gelir?

Bazı insanlar için suçluluk duygusu geçip gitmez tekrar tekrar yaşanır. Bunun başlıca nedenlerinden biri, olayları zihinde defalarca oynatma eğilimi olan ruminasyondur. Hatalarımız üzerinde uzun süre durduğumuzda, beynimizdeki suçluluk duygusu tepkisi tekrar tekrar aktive olur ve duygusal acıyı besler (Camacho ve ark., 2018).

• Mükemmeliyetçilik: Kendimize ulaşılamayacak kadar yüksek standartlar koyduğumuzda, en küçük hatalar bile affedilemez gibi hissedilir. Hataları insan olmanın bir parçası olarak görmek yerine, kişisel yetersizlik kanıtı olarak algılarız (Stoeber ve ark., 2007).
• Geçmişi Kabullenmekte Zorlanma: Kendini affetme ya da içsel bir uzlaşma olmadan, zihin olmuş bitmiş bir şeyi geri alma yollarını aramaya devam eder bu da bizi geçmişe hapseder.
• Yargılanma Korkusu: Başkalarının bizi nasıl gördüğünden endişeleniyorsak, davranışlarımızla yüzleşmekten ya da açıkça konuşmaktan kaçınabiliriz. Bu kaçınma da suçluluk duygusunun içimizde sessizce, işlenmeden ve çözülmeden kalmasına neden olur.

Sonuç: Suçluluk Duygusu ile Barışmak

Suçluluk duygusu, her ne kadar insani bir duygu olsa da görevini aştığında bunaltıcı hale gelebilir. Yalnızca ahlaki bir pusula değildir aynı zamanda beynimizin pişmanlık, sorumluluk ve bağ kurma süreçlerini nasıl işlediğinin bir yansımasıdır. Kalıcı hale gelen suçluluk duygusu genellikle karşılanmamış bir ihtiyaca işaret eder: Anlaşılma, öz-şefkat ya da geçmişle barışma ihtiyacı.

Beynimizin suçluluk duygusu ile nasıl etkileşime girdiğini öğrenerek, bu duyguyu canlı tutan döngüleri çözmeye başlayabiliriz olanları unutmadan, onları farklı bir şekilde taşımayı öğrenerek. Hedef, suçluluk duygusunu silmek değil; onu anlamak, ona öz-şefkatle karşılık vermek ve içsel dengemizi nazikçe yeniden kurmaktır.

Öneriler: Suçluluk Duygusu ile Başa Çıkmak

Suçluluk duygusu yoğun bir duygu olabilir; ancak çoğu zaman kim olduğumuzdan değil, içsel inançlarımızdan kaynaklanır. İşte bu duyguyla başa çıkmak için bazı öneriler:

• Tetikleyicileri Fark Edin: Suçluluk duygusunuzu tetikleyen şeyleri nazikçe fark etmeye çalışın. Bu gerçekten size ait bir sorumluluk mu, yoksa dışsal baskıların bir yansıması mı? Bu tetikleyicileri belirledikten sonra kendinize şu soruyu sorun: “Bu suçluluk duygusunu taşımak gerçekten benim görevim mi?”
• Öz-Şefkat Geliştirin: Kendinize yakın bir dost gibi yaklaşın, hataların insan olmanın bir parçası olduğunu hatırlayın. Öz-şefkat, suçluluk duygusu ile barışmanın anahtarıdır.
• Olumsuz İç Konuşmaları Yeniden Çerçeveleyin: Suçluluk duygusu hissettiğinizde “Başarısız oldum” demek yerine, “Bir hata yaptım ama bundan öğrenebilir ve gelişebilirim” demeyi deneyin.
• Sağlıklı Sınırlar Belirleyin: Size ait olmayan suçluluk duygusunu üstlenmemek için bir “suçluluk filtresi” kullanın. Davranışlarınızın ya da başkalarının beklentilerinin gerçekten sizin sorumluluğunuzda olup olmadığını anlamaya çalışın.
• Destek Arayın: Suçluluk duygusu çok ağır gelmeye başladığında, destek aramaktan çekinmeyin ister terapi yoluyla, ister sevdiklerinizle konuşarak ister sadece kendinize bu duyguyu işlemeniz için alan tanıyarak.

Dilerim ki, suçluluk duygusunuzu sizi tanımlayan bir şey olarak değil, insan olmanın bir parçası olarak kabul edip anlamlandırabileceğiniz bir içsel alan bulabilirsiniz… ve bu duyguyu geride bırakmak için kendinize izin verebilirsiniz.

Kaynakça

• Anderson, A. K. (2007). Feeling emotional: the amygdala links emotional perception and experience. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 2(2), 71–72. https://doi.org/10.1093/scan/nsm022
• Camacho, D., Pérez-Nieto, M. Á., & Gordillo, F. (2018). The role of ruminasyon in the guilt associated with bereavement according to cause of death. Psychiatry Research, 270, 1053–1058. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2018.04.065
• Kensinger, E. A., & Ford, J. H. (2021). Guiding the emotion in emotional memories: The role of the dorsomedial prefrontal cortex. Current Directions in Psychological Science, 30(2), 096372142199008. https://doi.org/10.1177/0963721421990081
• Michl, P., Meindl, T., Meister, F., Born, C., Engel, R. R., Reiser, M., & Hennig-Fast, K. (2014). Neurobiological underpinnings of shame and guilt: a pilot fMRI study. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 9(2), 150–157. https://doi.org/10.1093/scan/nss114
• Namkung, H., Kim, S.-H., & Sawa, A. (2017). The insula: an underestimated brain area in clinical neuroscience, psychiatry, and neurology. Trends in Neurosciences, 40(4), 200–207. https://doi.org/10.1016/j.tins.2017.02.002
• Rolls, E. T. (2004). The functions of the orbitofrontal cortex. Brain and Cognition, 55(1), 11–29. https://doi.org/10.1016/s0278-2626(03)00277-x
• Stoeber, J., Harris, R. A., & Moon, P. S. (2007). Perfectionism and the experience of pride, shame, and guilt: Comparing healthy perfectionists, unhealthy perfectionists, and non-perfectionists. Personality and Individual Differences, 43(1), 131–141. https://doi.org/10.1016/j.paid.2006.11.012
• Wagner, U., N’Diaye, K., Ethofer, T., & Vuilleumier, P. (2011). Guilt-specific processing in the prefrontal cortex. Cerebral Cortex, 21(11), 2461–2470. https://doi.org/10.1093/cercor/bhr016