Bilinçaltı, farkında olmadığımız ama düşüncelerimizi, duygularımızı ve davranışlarımızı etkileyen zihinsel süreçlerdir. Bilinç düzeyinde hatırlamadığımız anılar, bastırılmış duygular ve öğrenilmiş davranış kalıpları bilinçaltında yer alır. Çoğu zaman farkında olmadan kararlarımızı, ilişkilerimizi ve tutumlarımızı yönlendirir.
Freud, bilinçaltını buzdağının suyun altında kalan kısmına benzetmiştir. Ona göre zihnimiz üç katmandan oluşur:
Bilinç: Şu anda farkında olduğumuz düşünceler (ör. “Şu an okuyorum”).
Bilinçöncesi: İsteyince hatırlayabileceğimiz bilgiler (ör. “Telefon numaram”).
Bilinçdışı (Bilinçaltı): Bastırılmış duygular, travmatik anılar, kabul edilemeyen istekler.
Günümüzde ise “bilinçaltı” kavramı farklı isimlerle ele alınmaktadır:
Otomatik düşünceler (Bilişsel Davranışçı Terapi’de bu şekilde ele alınır.)
Şemalar (Erken çocuklukta oluşan kalıplar olarak yorumlanır.)
Bilinçdışı öğrenme (Farkında olmadan alışkanlık edinme olarak tanımlanır.)
Modern psikoloji, bilinçaltı süreçlerini daha çok alışkanlıklar, otomatik tepkiler ve öğrenilmiş kalıplar üzerinden inceler.
Günlük Hayattan Bilinçaltı Örnekleri
Bilinçaltı Etkisi: Çocukken köpek ısırması yaşamış bir kişi, yıllar sonra köpek görünce farkında olmadan kaygı hissedebilir.
Otomatik Düşünce: Sunum öncesi “Herkes bana gülecek.” düşüncesi, geçmişteki bir eleştirinin bilinçaltında yarattığı kalıptan gelir.
Rüyalarda: Bastırılmış istek ve korkular, rüyalarda sembollerle ortaya çıkabilir.
Bilinçaltı ile İlgili Psikolojik Açıklamalar
Bastırma (Freud): Kabul edilemeyen duygu ve isteklerin bilinçaltına itilmesidir.
Aktarım: Çocuklukta ebeveynle yaşanan duyguların yetişkin ilişkilerine taşınmasıdır.
Şemalar: Çocukluktan gelen “değersizlik, terk edilme, başarısızlık” gibi inançların bilinçaltında davranışları yönlendirmesidir.
Bilinçaltıyla Çalışma Yöntemleri
Psikanaliz: Serbest çağrışım, rüya analizi, aktarım çalışmaları.
Bilişsel Davranışçı Terapi: Olumsuz otomatik düşünceleri fark edip değiştirmek.
Mindfulness: Zihni gözlemleyerek otomatik kalıpları fark etmek.
Sanat ve Oyun Terapisi: Çocuk ve yetişkinlerde bilinçdışını dolaylı yolla ifade etme.
Bilinçaltı, bastırılmış duygular, öğrenilmiş kalıplar ve otomatik düşüncelerden oluşur. Farkında olmadığımız halde davranışlarımızı yönlendirir. Psikolojide hem klasik psikanalizde hem de modern terapilerde önemli bir kavramdır.
Bilinçaltı Kalıplarını Fark Etmek İçin Egzersiz Örnekleri
1. Otomatik Düşünceleri Yakalama
Amaç: Bilinçaltından gelen hızlı düşünceleri fark etmek.
Adımlar:
Seni rahatsız eden bir olay yaşadığında ilk aklına gelen düşünceyi yakala.
“Bu düşünce bana nereden tanıdık geliyor?” diye sor.
Çocuklukta yaşadığın benzer deneyimleri hatırlamaya çalış.
Örnek: “Kimse beni sevmiyor.” → Belki çocukken eleştirildiğin bir anıya dayanıyor olabilir.
2. Rüya Günlüğü Tutma
Amaç: Rüyalarda bilinçaltının mesajlarını görmek.
Adımlar:
Uyanır uyanmaz rüyalarını yaz.
Tekrarlayan sembollere veya duygulara dikkat et.
“Bu rüya bana hangi hisleri hatırlatıyor?” diye sor.
Örnek: Sürekli sınavda başarısız olduğunu görmek, gerçekte yetersizlik şemasının işareti olabilir.
3. İnançların Köküne İnme
Amaç: Bilinçaltındaki temel inançları bulmak.
Adımlar:
Kendin hakkında olumsuz bir inanç seç (ör. “Başarısızım”).
Kendine sor: “Bu inancı bana kim, ne zaman hissettirdi?”
Çocukluk veya ergenlik döneminden gelen olayları yaz.
Örnek: “Başarısızım.” → İlkokulda öğretmenimin sürekli eleştirmesi.
4. Tekrarlayan Kalıpları İnceleme
Amaç: Bilinçaltının ilişkilerde ve seçimlerde nasıl rol oynadığını görmek.
Adımlar:
Hayatında tekrarlayan durumları listele (ör. sürekli benzer kişilerle ilişkiye başlamak).
Bu tekrarın altında hangi bilinçaltı inancın olabileceğini sorgula.
Örnek: Hep seni önemsemeyen kişilere ilgi duymak → Bilinçaltında “Değer görmek için çabalamalıyım” inancı olabilir.
5. Mindfulness (Farkındalık) Egzersizi
Amaç: Bilinçaltından gelen otomatik tepkileri yakalamak.
Adımlar:
Gün içinde bir an dur ve düşün: “Şu anda ne hissediyorum?”
Bu duygunun kaynağını bulmaya çalış.
Kendine şunu sor: “Bu duygu gerçekten bugünkü olaydan mı, yoksa geçmişteki bir deneyimden mi geliyor?”
Örnek: Arkadaşın küçük bir şaka yaptı, çok kırıldın → Belki de geçmişte alay edilme deneyimini tetikledi.
6. Yazı Egzersizi (Serbest Çağrışım)
Amaç: Bilinçaltındaki bastırılmış içerikleri açığa çıkarmak.
Adımlar:
“Benimle ilgili en büyük korkum…” diye başlayıp 5 dakika boyunca durmadan yaz.
Sonunda çıkan cümleleri oku.
Tekrarlayan kelimeler ve duygular bilinçaltı ipuçlarını verir.
Bu egzersizler, bilinçaltı kalıplarını fark etmek için bir ayna işlevi görür. Ancak bu kalıpları değiştirmek için zaman, sabır ve bazen bir terapistin desteği gerekir.
Bilinçaltı Farkındalık Defteri Örneği
1. Günlük Otomatik Düşünce Takibi
Olay: ………………………………………………………………
İlk aklıma gelen düşünce: …………………………………………….
Hissettiğim duygu (0–10 arası): ……………………………………..
Bu düşünce bana nereden tanıdık geliyor?: ………………………..
Gerçekçi alternatif düşünce: …………………………………………
2. Rüya Günlüğü
Tarih: ………………………………….
Rüya Özeti: ………………………………………………………………
Rüyada baskın duygum: ……………………………………………..
Tekrarlayan semboller/olaylar: ……………………………………..
Rüyanın bana hatırlattığı durum/kişi: ……………………………..
3. İnançların Köküne İnme
Olumsuz inanç: ……………………………………………………….
Bu inancı bana kim/nerede hissettirdi?: ……………………………
O an yaşım: ……………..
O an hissettiğim duygu: ……………………………………………
Bugünkü hayatıma etkisi: …………………………………………
4. Tekrarlayan Kalıplar Listesi
Hayatımdaki tekrarlayan olay/durum: …………………………….
Bu tekrar hangi inancıma işaret ediyor?: ………………………….
Bu kalıbı değiştirmek için küçük bir adım: ……………………….
5. Mindfulness Farkındalık Notları
Şu an hissettiğim duygu: …………………………………………..
Bu duyguyu tetikleyen olay: ………………………………………..
Asıl kökeni geçmişteki hangi deneyime benziyor?: ……………
Kendime söylemek istediğim şefkatli cümle: …………………..
6. Serbest Çağrışım Sayfası
Başlangıç cümlesi:
“Benim en büyük korkum…”
5 dakika boyunca durmadan yaz.
Yazdıktan sonra tekrar eden kelimeleri işaretle.
Bunlar bilinçaltı ipuçlarındır.
Bu defter düzenli doldurulduğunda, bilinçaltındaki otomatik düşünceler, kalıplar ve bastırılmış duygular fark edilmeye başlanır. Bu farkındalık, değişim sürecinin ilk adımıdır.
