TDK’ya göre aile, evlilik ve kan bağına dayanan, karı, koca, çocuklar, kardeşler arasındaki ilişkilerin oluşturduğu toplum içindeki en küçük birlik anlamına gelmektedir.
Sosyolojik açıdan bakarsak aile; sosyal bir kurum, cinselliğin kontrol altına alınması, neslin devamı, çocukların yetiştirilmesi, önceden tanımlanmış olan statü ve kültürün öğretilmesi ve duygusal yönden güven ortamı sağlamak gibi pek çok işlevi yerine getirir (Ege & Tuncay, 2019).
Toplumda ailenin oldukça önemli bir yeri vardır. Çocuğun büyümesinde ve kişilik yapısının oluşmasında ebeveynlerin inanılmaz bir katkısı vardır. Peki her anne, baba kutsal mıdır? Ne yazık ki hayır. Elbette burada mükemmeli aramıyoruz. Ebeveynlik oldukça zor olmakla birlikte burada dikkat çekeceğimiz konu, onların görevleri değil, zehirli anne ve babanın ellerinde yetişen çocukların yaşadıkları zorluklar olacaktır.
Kimlere Toksik (Zehirli) Ebeveyn Deriz?
Toksik (zehirli) ebeveyn, psikoloji bilimi tarafından tanımlanmış bir kavram değildir. Peki biz kimlere zehirli ebeveyn diyoruz?
Çocuklarını bilerek ya da bilmeyerek istismar eden, onlarda korku ya da suçluluk duyguları oluşturan, kısacası hayatlarını kötü yönde etkileyen ebeveynler olarak tanımlayabiliriz.
Yukarıda da dediğim gibi mükemmeli aramıyoruz. Hepimiz bu dünyaya bir kere geliyoruz, anne babalarımız buna dahil. Bazen anne babalarımız da bizi üzebilir. Fakat bu durum onların zehirli olduğu anlamına gelmez.
Zehirli ebeveynler, çocuklarının üzerinde bıraktıkları etkiden ziyade kendilerini düşünürler ve bu durum ara sıra değil, sıklıkla görülür. Gelin örneklerle inceleyelim:
1. Ben Merkezci Ebeveyn
Bizim toplumumuzda zorba ebeveyn genelde babadır, anne daha pasif bir rol üstlenir. Bu role sahip bir ebeveynin söylediği, yaptığı her şey doğru kabul edilir.
Anne psikolojik ya da fiziksel istismarla susturulduğu için ses çıkaramaz. Böyle bir ortamda çocuklar büyüyene kadar hiçbir sorun yoktur.
Ne zaman ki çocuklar büyür, babalarının kararlarını sorgulamaya başlar; o zaman evde tartışmalar başlar. Çocuk kendi fikrini beyan ettiği için nankörlük ya da vefasızlık ile suçlanır. Hatta iş fiziksel şiddete varabilir.
2. Bağımlı Ebeveyn
Yetersiz ebeveyn de diyebiliriz. Ebeveynin yaşadığı psikolojik rahatsızlıklar ya da madde bağımlılığı çocuğun üstünde büyük bir olumsuz etki bırakır.
Anne babanın kendi meşguliyetlerinden ötürü çocuğa vermesi gereken maddi ya da manevi desteği sağlayamaması sonucu çocuk, ebeveynine ebeveynlik yapmaya başlar. Kısacası çocuk, ebeveynleri yüzünden bir anda büyümek zorunda kalır.
3. Aşırı Kontrolcü Ebeveyn
Böyle ebeveynlere göre çocuğun kendi kimliği yoktur. Çocuk anne babasının gözünde bir birey olarak var olamaz. Kontrolcü ebeveynler her şeyi çocukları yerine düşünürler.
Onlar için çocuk, adeta kendi uzuvları gibidir. Ebeveynler çocuğu ilgilendiren her konuya kendi karar verir. Böyle ebeveynlerle büyüyen çocuklar bireyselleşemez ve bağımlılık geliştirebilir.
4. Eleştirel Ebeveyn
Toplumda en çok görülen zehirli ebeveyn türü budur. Çocuklarını sözlü olarak taciz ederler, onlara karşı küfür kullanırlar ve aşağılarlar.
Bir hata gördüklerinde bunu direkt çocuğun karakterine bağlarlar. Örnek: “Sen zaten hep beceriksizdin, senden adam olmaz.”
Dolaylı olarak kötüleyen ebeveynler de bu gruptadır. Kinayeli, iğneleyici şekilde konuşurlar. Kıyaslama da eleştirel ebeveynde çokça görülür.
5. Fiziksel Şiddet Uygulayan Ebeveyn
Çocuklarına şiddet uygulayan, onları fiziksel olarak istismar eden anne babalardır. Çocuğun yaptığı hataları tekrar etmemesi için şiddet uyguladıklarını savunurlar.
Ancak “çocuğun iyiliği için” denilerek yapılan şiddet, aslında kalıcı travma bırakır.
Çocuk Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Bir çocuk için anne baba adeta “tanrı rolündedir”; onlar ne diyorlarsa haklıdırlar. Çocuğun dünyaya bakış açısı önce ebeveynleri üzerinden şekillenir.
Bu yüzden çocuk, anne ve babasının güvenilmez olduğunu kabul etmektense tüm sorunu üstlenir ve bunu bir bedel ödeme olarak düşünür.
-
Zehirli ebeveynlere maruz kalan çocuklar kendilerini yetersiz, değersiz ve sevilmeye layık bulmazlar.
-
Çocuklukta yaşanan problemler yetişkin hayatına taşınır.
-
Sosyal ve iş ilişkilerinde haklarını arayamazlar.
-
Duygusal ilişkilerinde kendilerine zarar verecek kişileri hayatlarına alabilirler.
Özellikle kız çocuklarında bu durum çok yaygındır. Evdeki kaos ortamından kaçmak için erken yaşta evlenirler. Ancak bu her zaman iyi sonuçlar doğurmaz.
Zehirli ebeveynlerin çocukları sınır çizmekte zorlanır, öfke problemleri yaşayabilirler. Kısacası çocuk, yetişkin hayatında ebeveynlerinin açtığı yaraları sarmakla uğraşır.
Çözüm ve Farkındalık Geliştirmek
Böyle zor bir ortamda büyümek kolay değildir. Hapisteymiş gibi hissedilebilir. Çocuklar ve yetişkinler bu zorluğu atlatabilmek için bazen bağımlılıklara yönelebilir. Ancak bu geleceği mahvedebilir.
Unutulmamalı ki:
-
Ebeveynleri değiştirmeye çalışmak çoğu zaman sonuç vermez.
-
Kendinden vazgeçmek, sürekli onay aramak özgüven kaybına yol açar.
Bu nedenle yapılması gereken:
-
Sınır koymayı öğrenmek,
-
Doğru kişilere yaşanan sorunu anlatmak,
-
Psikolojik destek almak,
-
Maddi ve manevi bağımsızlık kazanmaktır.
Çocukken ne yaşanacağına ebeveynler karar vermiş olabilir ama artık yetişkin bir birey olarak kendi geleceğini belirlemek mümkündür.
Kaynakça
-
Ege, G., & Tuncay, T. (2019). Çocukları Kurum Bakımında Olan Ebeveynler: Yaşam Deneyimleri, Hizmet Beklentileri ve Gelecek Planları Üzerine Niteliksel Bir İnceleme.
-
Forward, S. (2011). Zor Bir Ailede Büyümek: Geçmişi Onarmanın ve Hayatını Geri Kazanmanın Yolları.
