“Yaşamak için ne kadar çok neden var! Balıkçı teknelerinin etrafında o rutin, sıkıcı dönüp dolaşmadan başka nedenler de var yaşamak için. Cehaletimizi kırabiliriz, becerilerimizi, yeteneklerimizi ve zekâmızı kullanarak kendimizi bulabilir, kendimiz olabiliriz. En önemlisi, özgür olabiliriz! Uçmayı öğrenebiliriz!” diyor Martı Jonathan Livingston. Richard Bach’ın simgesel bir dille anlattığı aynı isimli hikâyenin baş karakteri olan Jonathan’ın hikâyesi, bireyin kendini gerçekleştirme sürecine ve psikolojik gelişim yolculuğuna ışık tutar. Martı Jonathan Livingston, içinde bulunduğu şartlarla kendini sınırlamayan, kendi sınırlarını aşmak isteyen bir martının özgürlük ve anlam arayışını anlatan bir hikâyedir. Jonathan, sürüsünün beklentilerine uymayı reddederek uçmanın tekniklerini tutkuyla öğrenmeye çalıştığı bir yolculuğa başlar. Bu yolculuk sonunda hem kendisini keşfeder hem de başkalarına ilham verecek bir rehbere dönüşür. Jonathan’ın yaşamı üzerinden özgüven, bireyselleşme, öğrenilmiş çaresizlik ve içsel motivasyon gibi insan psikolojisine dair birçok temel kavrama değinebiliriz. Bu kavramlara geçmeden önce, Martı Jonathan’ı daha yakından tanımamızı sağlayan şu pasajı paylaşmak yerinde olacaktır:
“Martı Jonathan Livingston sıra dışı bir kuştu. Çoğu martı sırf yiyecek bulmak, sahilden ayrılıp tekrar geri dönebilmek için uçar. Bunun dışında bir şey öğrenmek için uğraşmazlar, öğrenmek istedikleri bir şey yoktur. Onlar için uçmanın tek anlamı, karınlarını doyurabilmektir. Oysa Martı Jonathan Livingston için önemli olan yemek değil, uçmaktı. Martı Jonathan, uçmayı büyük bir tutkuyla seviyordu.”
Bu kısa pasajda dahi Martı Jonathan’ın sıradanlıktan uzak yapısını, içsel motivasyonunu ve sınırlarını aşma tutkusunu açıkça görebiliyoruz. Martı Jonathan’ı yakından tanıdıksa, şimdi ana karakterimizin yaşamındaki bazı önemli anları psikoloji biliminin temel kavramlarıyla birlikte inceleyelim.
1. Kendini Gerçekleştirme ve Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi
Martı Jonathan, Abraham Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde yer alan en üst basamağa, yani kendini gerçekleştirme basamağına ulaşan bir karakterdir. Diğer martılar yalnızca temel hayatta kalma ihtiyaçlarını karşılamakla ilgilenirken (fizyolojik ihtiyaçlar ve güvenlik), karakterimiz Jonathan için asıl önemli olan şey uçuşun kendisidir. O, kendi potansiyelini keşfetmek, sınırlarını aşmak ve yeteneklerini en üst seviyeye çıkarmak ister. Bu, Maslow’un tanımladığı gibi bireyin içindeki en yüksek potansiyele ulaşma arzusunun bir yansımasıdır.
“Düşüncelerinizin zincirlerinden kurtulun, bedenlerinizin zincirlerini kırın.”
2. Özgüven ve Toplumsal Baskı
Martı sürüsü için tek bir gerçek vardır, o da yemek için uçmak. Ve bu hedef doğrultusunda sürü, bireysel hareket etmeme, yalnızca yemek arama için uçma, yeni uçuş teknikleri denememe gibi çeşitli kurallara sahiptir. Jonathan ise sürüsünün dayattığı bu kurallara uymadığı için dışlanır ve yalnız kalır. Bu durum, bireyin kendini gerçekleştirme sürecinde toplumun baskısıyla nasıl karşılaşabileceğinin küçük bir örneğidir bizim için. Psikolojik açıdan bakıldığında, bireyler genellikle toplumsal kabul görme ve aidiyet ihtiyacı ile bireysel özgürlük ve kendini ifade etme arasında bir çatışma yaşarlar. Jonathan’ın yaşadığı dışlanma, özellikle insan yaşamındaki ergenlik ve genç yetişkinlik dönemlerinde toplum tarafından kabul görme ihtiyacı ile bireyin kendi kimliğini bulma süreci arasındaki mücadelenin yansımasıdır. Bu ikilem kişide aynı zamanda özgüven konusunu da etkiler. Dışlanma, kendinden şüphe duyma ve içsel çatışmalar, özgüveni olumsuz etkileyen başlıca faktörlerdendir.
“Bizi sınırlayan her şeyi bir tarafa atmalıyız.”
3. Öğrenilmiş Çaresizlik ve İçsel Motivasyon
Diğer martılar, uçuşun yalnızca hayatta kalmak için gerekli bir eylem olduğunu düşünerek kendilerini sınırlamışlardır ve yalnızca yemek aramak için uçmaktadırlar. Psikolojide bu durum öğrenilmiş çaresizlik olarak tanımlanır. Yani bireyler, belirli bir durumu değiştiremeyeceklerine inandıkları için bir süre sonra o konuda herhangi bir çaba göstermemeye başlarlar. Ancak Jonathan, içsel motivasyonu sayesinde bu sınırlamalara karşı koyar. Onun uçma arzusu dışsal ödüllere değil, tamamen içsel bir tatmine dayanır. Bu da öz-belirleme kuramına göre bireyin içsel motivasyonunun en güçlü itici güçlerden biri olduğunu gösterir.
“Bir kuşu özgür olduğuna ikna edebilmek niye dünyanın en zor işi?”
4. Bilişsel Esneklik ve Gelişimsel Öğrenme
Jonathan’ın yolculuğu, bilişsel esneklik kavramı ile de ilişkilendirilebilir. Bilişsel esneklik, kişinin yeni bilgileri öğrenme ve mevcut inançlarını değiştirme kapasitesidir. Jonathan, uçmanın sınırlarını keşfederken önce birtakım başarısızlıklar yaşar; ancak yılmadan her seferinde yeni teknikler öğrenerek kendini geliştirmeye devam eder. Bu, bireyin yaptığı hatalardan ders çıkararak bilişsel gelişimini sürdürmesi gerektiğini vurgulayan bir öğrenme sürecidir.
Sonuç: Martı Jonathan’ın İlham Verici Hikâyesi
Martı Jonathan hikâyesinden çokça ders çıkardığım ve keyifle okuduğum bir karakter benim için. İçinde bulunduğu sürünün sert kurallarına rağmen kendi yolunu bulmaya çalışan; bu yolda düşen ancak her düştüğünde daha da sağlam bir şekilde kalkan ve en sonunda diğer martılara da rehberlik eden muazzam bir karakter… Bir psikolog olarak, böylesine keyif aldığım bir karakterin hikâyesine psikoloji biliminin penceresinden bakarak bazı noktaları açıklamaya çalıştığım bir yazı bu. Umarım keyif alarak okumuşsunuzdur.
Kaynakça
- Bach, R. (1999). Martı Jonathan Livingston (G. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Epsilon Yayınları.
- Cüceloğlu, D. (2016). İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
