Sanat, insanlığın en eski tanıdıklarından biridir. On binlerce yıl önce, mağara duvarlarına kazınan figürler, yalnızca av hikâyelerini anlatmıyordu; aynı zamanda insanların korkularını, umutlarını ve varoluşla ilgili sorularını da sessizce dile getiriyordu.
O zamandan bugüne, teknolojiler, toplumlar ve diller değişti; fakat sanat, duygulara dokunan diliyle varlığını sürdürdü. Bugün biliyoruz ki, sanat sadece gözümüzü ve zihnimizi besleyen bir estetik alan değil, aynı zamanda ruh sağlığı üzerinde etkili, ruhsal yaralarımızı iyileştirebilen güçlü bir araçtır.
Hepimiz, hayatımızın bir döneminde zor zamanlardan geçtik. Kimi zaman bir kayıp, kimi zaman ani bir değişim ya da görünürde hiçbir sebep yokken çöken bir huzursuzluk… Böyle anlarda, duyguları kelimelere dökmek çoğu zaman imkânsız hale gelir. İşte sanat, tam da bu noktada devreye girer.
Bir melodi, bir renk geçişi ya da parmaklarımızla şekillendirdiğimiz bir kil parçası, kelimelerin erişemediği yerlere ulaşabilir.
Sanatın Duygularla Kurduğu Sessiz İletişim
Psikoloji alanında yapılan pek çok araştırma, sanatın yalnızca bir “üretim” süreci olmadığını; aynı zamanda duygularımızla aramızda bir köprü işlevi gördüğünü ortaya koyuyor.
Özellikle travmatik deneyimler sonrası, beynin duygusal hafızayı yöneten bölgelerinden biri olan limbik sistem, bastırılmış duygularla dolup taşabiliyor. Bu duyguların güvenli bir şekilde ifade edilebilmesi, iyileşme sürecinin önemli bir parçası (Kaimal, Ray & Muniz, 2016).
Örneğin, kaygı yaşayan bir birey, fırça darbeleri arasında “akış” denilen o zaman algısını yitirme haline geçebilir. Bu durum, zihinsel meşguliyeti azaltarak kişinin o anki stres seviyesini düşürür.
Yani sanat, sadece bir uğraş değil, psikolojik olarak düzenleyici bir süreçtir.
Terapi Odasından Günlük Hayata: Sanatın Klinik ve Kişisel Yönü
Sanat terapisi kavramı, 20. yüzyılın ortalarında psikoloji literatürüne girdi (Hill, 1948). Başlangıçta daha çok psikiyatrik hastalıkları olan bireylerle çalışılırken, bugün sanat terapisi depresyon, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kronik hastalıklarla başa çıkma gibi çok farklı alanlarda tamamlayıcı bir yöntem olarak kullanılıyor.
Örneğin Campbell ve arkadaşlarının (2016) yaptığı bir araştırmada, travma mağdurlarına uygulanan sanat terapisi seanslarının, travmaya bağlı stres belirtilerini anlamlı düzeyde azalttığı saptandı.
Grup çalışmalarında ise katılımcılar, yalnızca kendi hikâyelerini anlatmakla kalmıyor; başkalarının deneyimlerini de dinleyerek güçlü bir topluluk hissi geliştiriyor. Bu paylaşım, yalnızlığı azaltan ve aidiyet duygusunu pekiştiren önemli bir unsur.
Ancak sanatın iyileştirici yönü yalnızca terapi odalarıyla sınırlı değil. Gündelik hayatın içinde de sanat, ruh sağlığımızı destekleyen bir kaynak olabilir.
Sabah işe gitmeden önce birkaç dakika karalama yapmak, öğle arasında bir şiir okumak ya da akşamları bir enstrümanla vakit geçirmek… Bunların her biri, farkında olmadan duygusal dengemizi korumamıza yardımcı olur.
Üründen Çok Sürece Odaklanmak
Sanatta en büyük yanılgılardan biri, ortaya çıkan eserin “iyi” veya “kötü” olduğu fikridir. Oysa sanatın iyileştirici etkisi, üretilen eserin estetik kalitesinden çok, kişinin sürece kendini bırakabilmesinden gelir.
Bir çocuk resim yaparken renklerin taşmasıyla ilgilenmez; o anda yaşadığı keyif, eserinin “kurallarına” değil, hislerine bağlıdır.
Yetişkinler için de benzer bir durum geçerli. Kendimizi, “başarılı” bir ürün çıkarma baskısından kurtardığımızda, sanat gerçek anlamda bir terapi aracına dönüşür.
Kimlik, Bellek ve Sanat
Sanatla uğraşmak, bireyin kendi kimliğini keşfetmesinde güçlü bir yol olabilir. Özellikle ergenlik ve genç yetişkinlik dönemlerinde, bireyler kim olduklarını, hangi değerlere sahip olduklarını ve hayatlarında ne istediklerini sorgularlar.
Sanatsal üretim, bu sorgulama sürecinde hem güvenli hem de yaratıcı bir deney alanı sunar.
Bununla birlikte, sanat yalnızca bireysel değil, toplumsal kimliğin de bir taşıyıcısıdır. Bir toplumun resimleri, müzikleri, dansları ve tiyatro oyunları, kolektif belleğin canlı arşivleridir.
Geleneksel motifler, halk ezgileri ya da yerel sahne sanatları, geçmişle bugün arasında bir köprü kurar. Travma yaşamış toplumlar için sanat, hem yas tutmanın hem de yeniden umut inşa etmenin aracı olabilir.
Sanatın Biyolojik Etkileri
Sanatın etkileri yalnızca psikolojik değil, aynı zamanda biyolojik düzeyde de hissedilir. Müzik dinlemenin stres hormonu kortizol seviyesini düşürdüğü; resim, heykel veya el işi gibi faaliyetlerin ise parasempatik sinir sistemini aktive ederek bedeni rahatlatıcı bir etki yarattığı bilinmektedir (Fancourt, Ockelford & Belai, 2014).
Bu fizyolojik tepkiler, sanatın neden bu kadar güçlü bir iyileştirici olduğunu açıklayan önemli unsurlardan biridir.
Beyin, sanatsal faaliyet sırasında hem duygusal hem de bilişsel olarak uyarılır; bu da zihinsel esnekliği artırır ve olumsuz düşünce döngülerinden çıkmayı kolaylaştırır.
Sanatı Hayatımıza Dahil Etmek
Sanatı yaşamın doğal bir parçası haline getirmek, sanıldığı kadar zor değil. Günlük rutinde küçük dokunuşlarla başlanabilir:
-
Sabah kahvenizi içerken birkaç dakikalığına bir eskiz defterine çizim yapmak
-
Yolda yürürken yeni bir müzik türünü keşfetmek
-
Hafta sonu bir sergi ya da konser ziyaret etmek
-
Fotoğraf çekerek çevrenizdeki detayları fark etmeye çalışmak
Bunlar, yalnızca ruh sağlığını desteklemekle kalmaz; aynı zamanda farkındalık düzeyinizi artırır ve yaşamdan alınan tatmini güçlendirir.
Sonuç: Sanat Bir Lüks Değil, İhtiyaçtır
Sanatın iyileştirici gücü, bilimsel araştırmalarla destekleniyor olsa da, bunu anlamak için bir laboratuvar deneyine ihtiyaç yok.
Hepimiz, bir şarkıda kendi hikâyemizi bulduğumuz, bir tabloda kaybolduğumuz ya da bir şiirin dizelerinde teselli bulduğumuz anlar yaşadık.
Sanat, insana yalnız olmadığını hissettiren sessiz bir dost gibidir.
Belki de bu yüzden, sanat ne sadece gözlerimize ne de yalnızca zihnimize hitap eder; o, en çok ruhumuza seslenir. Ve bazen, kelimelerin susmak zorunda kaldığı yerde, bir renk tonu ya da bir nota, bize en büyük teselliyi verir.
Kaynakça
-
Campbell, M., Decker, K. P., Kruk, K., ve Deaver, S. P. (2016). Art therapy and cognitive processing therapy for combat-related PTSD: A randomized controlled trial. Art Therapy, 33(4), 169-177.
-
Fancourt, D., Ockelford, A., ve Belai, A. (2014). The psychoneuroimmunological effects of music: A systematic review and a new model. Brain, Behavior, and Immunity, 36, 15-26.
-
Hill, A. (1948). Art versus illness: A story of art therapy. George Allen & Unwin.
-
Kaimal, G., Ray, K., ve Muniz, J. (2016). Reduction of cortisol levels and participants’ responses following art making. Art Therapy, 33(2), 74-80.
