Romantik İlişkiler ve Narsisizm: Kendini Sevmek Öldürür Mü İnsanı?

İnsanı öldüren kendini sevmek midir yoksa “yalnızca” kendini sevmek mi? İnsanın kendi ruhsal ve fiziksel benliğine duyduğu büyük hayranlık ve bağlılığı anlatan bu sevgisi “narsisizm” olarak adlandırılmaktadır (Türk Dil Kurumu, 2021). “Narsisizm” Yunan mitolojisindeki bir efsaneden doğmuştur. Bu efsane, peri kızı Echo ve kahraman Narcissus’un ölümcül hikayesini anlatmaktadır. Peri kızı Echo bir gün avlanan bir avcı görür. Bu avcı Narcissus’tur. Narcissus’u görür görmez âşık olmuştur fakat Narcissus bu aşka karşılık vermemiş, bilhassa onu görmezden gelmiştir. Gün geçtikçe Echo’nun Narcissus’a olan aşkı onu eritip bitirmiştir. Aşkından yemek yemez, su içmez hale gelen Echo sonunda bu aşka kurban olmuştur. Narcissus ise durumdan habersizdir. Bu durum Yunan tanrılarını çok kızdırır ve Narcissus’u cezalandırmaya karar verirler. Bir gün Narcissus avlanmak için dışarı çıktığı esnada bitkin düşmüş ve susamıştır. Dinlenmek ve su içmek için bir nehir kenarına gelen Narcissus, ilk defa nehirden kendi yansımasını görür. Gördüğü yansımadan gözünü alamayan Narcissus, kendi güzelliğine adeta âşık olmuştur ve o andan sonra tıpkı peri kızı Echo gibi yemeden içmeden kesilmiş ve son anına kadar sadece kendisini izlemiş, yüzünün ve vücudunun her bir zerresine hayranlık duymuştur. Efsanenin sonunda ise Narcissus, Echo gibi eriyip bitmiş ve bedeni nehrin yanındaki nergis çiçeklerine dönüşmüştür (Gürel ve Muter, 2007). Freud, bu efsaneden yola çıkarak narsisizm adını verdiği bu durumu kendine âşık olmak değil de kendine cinsel istek duymak olarak adlandırmış ve bu kavramı psikolojiyle buluşturmuştur. Böylelikle “narsisizm” Yunan mitolojisinden Freud’a, Freud’dan günümüze kadar hala bizimle yaşamaktadır.

Narsist Bir İnsanla Aşk: Romantik İlişkilerde Narsisizm

İçinde fazlasıyla yüceltilmiş bir benlik kavramını barındıran narsisizm, aynı zamanda fikirler ve davranışlarla karşıdakini tesiri altına alan bir kişilik yapılanmasıdır (Kohut, 1971). Bu kişilik yapılanmasındaki bireyler aşırı övünen, sadece kendilerine hayranlık duyan, güç ve para aşığı, manipülatif, başarı aşkı, yüksek düzeyde onaylanma ihtiyacı ve istediği düzeyde ilgiye aç olan, empati kıtlığı yaşayan, uzun süreli ilişkilerden kaçan, çoğunlukla kısa süreli ilişkilerde yer alan, saldırgan ve özellikle ilişkiye ya da partnere sadık kalmada aşırı eksiklik barındıran kişilerdir (Geçtan, 2020; Millon ve ark., 2017; APA, 2013). Hayal dünyalarında yaşamak, planlanmış şekilde hareket etmek onlar için bu hayatın devamlılığında bir zorunluluktur (Kohut, 2009). Kendilerine âşık olan bu kişilerin yaşadıkları ikili ilişkilerde ehemmiyeti olan tek konu ise kendi çıkarlarıdır. Karşıya verecekleri zarar veya fayda onlar için önemsizdir. Bu sebeple romantik ilişkileri doyumsuz, sorunlu ve kalitesi düşük olur (Keller ve ark., 2014). Narsist kişiler, sürekli kendilerini överek yıldızlara çıkartacak, kendi sosyal statüsü ve popülaritesine uygun, kontrol edebilecekleri, onları her daim onaylayacak ve öz saygılarını arttıracak partnerler tercih ederler (Howard, 2019).

Narsist Bir Partnerle İlişkinin Evreleri

Eğer narsist birine âşıksanız ve bir ilişkiniz varsa, size ilişkinizi şu şekilde özetleyebiliriz:

1. Love Bombing (Aşk Bombardımanı): Bu ilişkinin ilk evresi “love bombing” yani aşk bombardımanıdır. Narsist, bu evrede size aşırı değer ve ilgi atfeder. Bunun için sizden karşılık beklemez ve diğerlerinden farklı, özel olduğunuzu size her daim hatırlatır.
2. Gaslighting ve Değersizleştirme: İkinci evre “gaslighting” ve değersizleştirmedir. Onun kendisine, sizin ise ona âşık olduğunuz narsist için artık yalnız olma zamanınız gelmiştir. Etrafınızda narsistten başka kimseye ihtiyacınız yoktur çünkü sizi manipüle ederken hiçbir karşıt fikir ve sorunla karşılaşmak istememektedir. Sizi küçümseyen, değersizleştiren ve hatta aşağılayan şakaları ile özgüveninizi alaşağı eder. Önemli olan siz ve fikirleriniz değildir.
3. Ayrılma: Son evre “ayrılma”, çanlar sizin için çalıyor. Narsistin hayatındaki süreniz dolmuştur. Sizden yeteri kadar ilgi, övgü ve olumlu yaşam doyumunu alarak sizi tüketmiştir. Artık narsist için yetersizsinizdir. Nitekim narsistin psikolojik manipülatif oyunları sonucunda siz de aynı fikre kapılmışsınızdır ve size atfedilen tüm suçlarla aslında hiç başlamamış olan bu “aşk hikayeniz” bitmek durumunda kalmıştır (Campbell ve Foster, 2002; Petric, 2018; Howard, 2019; Stranieri, Stefano ve Greco, 2021).

Narsistin Manipülatif Oyunları

Peki narsist ve bahsi geçen “manipülatif oyunları” nelerdir? Hayattaki tek hayranlığı kendisine duyan narsistin sizi manipüle ederken kullandığı çeşitli seçenekler bulunmaktadır:

• Yalan: En bilindik ve sıklıkla tercih edilen yöntemdir. Sizi ikilemde bırakacak, kendisiyle ilgili daha olumlu izlenimler yaratacak yalanlar söyleyerek kendi egolarını tatmin etmek ve gerçeği çarpıtmak zevkle kullandıkları bir taktiktir (Ford, King ve Hollender, 1988; Dike, Baranoski, 2005; O’Reilly ve Doerr, 2020).
• Yansıtma: Narsistlerin kendilerinde rahatsız olduğu hiçbir özellik yok mudur? Elbette vardır, fakat bunları sizinle veya bir başkasıyla asla paylaşmazlar. Bilhassa bu durumları kabul dahi etmezler. Var olan eksiklik ve olumsuz yanlarını siz üzerinden dile getirip eleştirir, “yansıtma” yaparlar. Bu seçenek narsist için vazgeçilmezlerdendir (Behrendt, 2015).
• Gaslighting: Bir kişiyi manipüle edebilmek için en uygun zaman, kişinin yalnızlaştığı ve diğerlerinin fikirlerinin olmadığı zamandır. Narsist, en uygun zamana ortam yaratmak adına sizi yalnızlaştırır, ikilemde kalmanızı, sürekli sorgulamanızı sağlar ve gerçeği çarpıtır, inkâr eder; yani narsist “gaslighting” seçeneğini uygulamaya almıştır (Greenberg, 2017; Petric, 2018).
• Ghosting: Çoğunlukla flört aşamasında, bir narsistin ortadan kaybolması ya da hiç var olmamışçasına kaybolması sizi şaşırtmasın. Narsist birey, bu manipülasyonu başarıyla gerçekleştirir ve böylelikle hem güçlü olduğunu hisseder hem de kontrolü elinde tuttuğunu size kanıtlar. “Ghosting” dediğimiz bu durum sizi narsiste bağlamak, tepinizi ölçmek veya iletişimi tamamen bitirmek adına narsistin en iyi kullandığı manipülatif oyunlardan biridir (Gepp, Casabianca ve Pedersen, 2021).
• Utandırma: Geçmiş yaşam örüntülerinden kaynaklı bilinçdışında utanç duygusu taşımakta olan narsist bireylerin dışa vuramadığı bu utanç duygusunun eksikliği sizi “utandırmak” ile giderilir. Bu sizi aşağılamak ya da azarlamak ile yapılabileceği gibi narsist bir partnere katlandığınız, ondan kopamadığınız için de karşılaşabileceğiniz bir duygu olmaktadır (Durvasula, 2015; Neuharth, 2021).

Narsist Aşkın Sonu: Kim Ölüyor?

Peki bu efsanede kim ölür? Kendisine âşık olan narsist mi, narsiste âşık olan siz mi? Bu cevaplanması zor bir denklemdir. Partnerler, ilişkinin yaşandığı ortam gibi pek çok koşula bağlı farklı sonuçlar oluşabilmektedir fakat bilinen ve değişmeyen bir gerçek vardır: Narsistler hayatları boyunca en uzun ilişkilerini sadece kendileri ile yaşarlar.

Kaynakça

• Türk Dil Kurumu Yayınları. (2021). Türk Dili Dergisi, Sayı: 839, Kasım 2021.
• Gürel, E., & Muter, C. (2007). Psikomitolojik terimler: Psikoloji literatüründe mitolojinin kullanılması.
• Korkmaz, S. (2022). Romantik ilişkilerde narsisizm ve manipülasyon ilişkisi. Proceeding Book, 271.
• Geçtan, E. (2020). İnsan olmak (19. baskı). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Millon, T., Grossman, S., Millon, C., Meagher, S., & Ramnath, R. (2017). Modern yaşamda kişilik bozuklukları (E. O. Gezmiş, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th Ed.). Washington, DC: APA.
• Kohut, H. (2009). The restoration of the self. http://library.lol/main/FA29BE1B37D8ECB90E080FAEAEC24D0
• Keller, P. S., Blincoe, S., Gilbert, L. R., Dewall, C. N., Haak, E. A., & Widiger, T. (2014). Narcissism in romantic relationships: A dyadic perspective. Journal of Social and Clinical Psychology, 33(1), 25–50. doi:10.1521/jscp.2014.33.1.25
• Howard, V. (2019). Recognising narcissistic abuse and the implications for mental health nursing practice. Issues in Mental Health Nursing, 40(8), 1–11. doi:10.1080/01612840.2019.1590485
• Kohut, H. (1971). Kendiliğin çözümlenmesi (C. Atbaşoğlu, B. Büyükkal, C. İşcan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Campbell, W. K., Foster, C. A., & Finkel, E. J. (2002). Does self-love lead to love for others? A story of narcissistic game playing. Journal of Personality and Social Psychology, 83(2), 340–354. doi:10.1037/0022-3514.83.2.340
• Stranieri, G., Stefano, L. D., & Greco, A. G. (2021). Pathological narcissism. Psychiatria Danubina, 33(9), 35–40. https://hrcak.srce.hr/en/file/397115
• Ford, C. V., King, B. H., & Hollender, H. (1988). Lies and liars: Psychiatric aspects of prevarication. American Journal of Psychiatry, 145(5), 554–562. doi:10.1176/ajp.145.5.554
• Dike, C. C., Baranoski, M., & Griffith, E. E. H. (2005). Pathological lying revisited. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 33, 342–349. https://jaapl.org/content/jaapl/33/3/342.full.pdf
• O’Reilly, C. A., & Doerr, B. (2020). Conceit and deceit: Lying, cheating, and stealing among grandiose narcissists. Personality and Individual Differences, 154, 109627. doi:10.1016/j.paid.2019.109627
• Behrendt, R. P. (2015). Narcissism and the self: Dynamics of self-preservation in social interaction, personality structure, subjective experience, and psychopathology. New York: Palgrave Macmillan.
• Greenberg, E. (2017). Are you being gaslighted by the narcissist in your life? Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/understanding-narcissism/201709/are-you-being-gaslighted-the-narcissist-in-your-life
• Petric, D. (2018). Gaslighting and the knot theory of mind. https://www.juliedawndennis.co.uk/wp-content/uploads/2020/03/Gaslightingandtheknottheoryofmind.pdf
• Gepp, K., Casabianca, S. S., & Pedersen, T. (2021). 6 games people with narcissistic personality disorder play. https://psychcentral.com/blog/manipulation-games-narcissists-play
• Durvasula, R. (2015). Should I stay or should I go. New York: Post Hill Press.
• Neuharth, D. (2021). 8 insidious ways narcissists try to control you: How to sidestep narcissistic manipulation and gaslighting. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/narcissism-demystified/202103/8-insidious-ways-narcissists-try-control-you