Geçmişten bugüne evcil hayvanlar ile insanlar hep bir arada yaşamıştır. Araştırmacılar insan davranışlarını anlamlandırabilmek adına hayvan gözlemleri yapmış ve birçok teoriyi onların davranışları üzerinden şekillendirmiştir. Bu yazıda evcil hayvanlar (kedi ve köpek) ve sahipleri arasındaki bağlanma ilişkisi ele alınacaktır. Keyifli okumalar!
Bağlanma Kuramı ve Temel Özellikleri
Bağlanma kuramının kurucusu Bowlby (1958) anne ve bebek arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Bowlby, bağlanmayı dört temel özelliği kapsayacak şekilde tanımlamıştır.
Bu özelliklerden ilki bakım verenin güvenli liman olarak görülmesidir. Bebek korkmuş ve tehdit altında hissettiğinde bakım vereniyle temas ederek rahatlar. Örneğin canı acıdığında ağlar ve gidip annesine sarılır.
İkinci özelliği, bakım verenin güvenli bir üs olarak görülmesidir. Bakım veren kişi bebeğin kendi kendine öğrenmesi ve keşfetmesine olanak sağlar. Bebek bağlanma figürü oradayken çevreyi keşfetme cesareti gösterir.
Üçüncü özellik, yakınlık arayışıdır. Bebek bağlandığı figüre, fiziksel ve duygusal olarak yakın olmak ister.
Dördüncü özellik ise ayrılık sonrası sıkıntıya sebep olmasıdır. Bağlanma figürü ortadan kaybolduğunda huzursuzluk ve kaygı yaşanır. Örneğin anne odadan çıktığında çocuk ağlamaya başlar.
Bowlby, bebeğin ihtiyaçlarının yeterince giderilip giderilmemesine göre çeşitli bağlanma türleri oluştuğunu ortaya koymuştur. Tutarlı ve koşulsuz bir bakım alan bebek, bakım vereniyle (çoğunlukla anne) güvenli bir bağlanma geliştirir. Bakım verenine güvenli bağlanan bebek, yetişkinlik yaşamında insanlarla yakınlaşma konusunda rahat ve sevecendir. Kendini değerli ve sevilebilir görür.
Tutarsız ya da koşullu bir bakım alan bebeklerse güvenli bir bağlanma geliştiremez. Bunun sonucunda kaygılı veya kaçıngan bağlanma gelişir. Kaygılı bağlanan bebekler yakınlık kurmak için çabalar, yalnız kalmaktan ve reddedilmekten korkar. Kendini sevilmeye değer göremez. Kaçıngan bağlananlarsa yakın bir ilişki kurmaktan kaçınır, insanlara güvenme ve duygularını ifade etme konusunda zorluk yaşar.
Harlow’un Deneyleri ve Fiziksel Temasın Önemi
Bowlby’nin araştırmasından sonra Harlow’un (1959) annelerinden ayırmış olduğu bebek maymunlarla yaptığı deney oldukça ses getirmiştir. Bir tarafa telden yapılmış, sert ve soğuk bir anne figürü koymuştur. Bu figür bebek maymuna yalnızca süt vermektedir. Diğer tarafta ise yumuşak bir kumaştan yapılmış süt vermeyen bir anne figürü vardır.
Maymunlar, telden yapılmış olan anne figüründen beslenme ihtiyacını karşıladıktan sonra, zamanlarını yumuşak kumaştan yapılmış olan anne figürü ile fiziksel temas halinde geçirmiştir. Korktuklarında veya endişelendiklerinde sakinleşmek için yumuşak anne figürüne gittikleri gözlemlenmiştir. Bu deney, güvenli bir bağlanma sağlanabilmesi için yalnızca beslenme ihtiyacının değil, fiziksel temas, güvenlik ve duygusal temasın da oldukça önemli olduğunu göstermiştir.
Evcil Hayvan ve Sahipleri Arasındaki Bağ
Yapılan araştırmalar evcil hayvan ve sahibi arasındaki ilişkinin anne-bebek ilişkisine benzer bir yapıda olduğunu göstermektedir (Marsa-Sambola ve ark., 2017). Nebbe (2001), evcil hayvanlar ve insanlar arasındaki bağı güvenli olarak nitelendirmiş ve bu ilişkinin kişinin zihninde sevildiğini ve güvenildiğini düşünmesine katkı sağladığını ifade etmiştir.
Hazan ve Zeifman (1994), yaptıkları araştırmada evcil hayvanların bakım verenleri için bir bağlanma figürüne dönüştüğünü ifade etmiştir. Evcil hayvanlar, bakım alma ve bakım verme döngüsüne katkı sağlar. Kişiye güvenli ve tahmin edilebilir bir ilişki deneyimi sağlar. Tıpkı Harlow’un bebek maymunlarla yaptığı deneydeki gibi, insanlar da endişelendiğinde, korktuğunda ya da üzüldüğünde evcil hayvanı ile vakit geçirerek sakinleşebilir. Sıcak ve yumuşak bir canlının varlığı sinir sistemini yatıştırmaya yardımcı olabilir.
Evcil Hayvan Sahiplenmek ve Karşılıklı Bağlanma
Evcil hayvan sahibi olmak, erken dönem çocukluk yaşamında terk edilme, reddedilme, eleştiri, zorbalık gibi olumsuz deneyimler yaşamış kişilerin bu durumlara maruz kalma endişesi taşımadan bir canlıyla yakınlık kurabilmesine imkan tanır.
Aynı zamanda evcil hayvanların da bakım verenlerine karşı bir bağlanma geliştirdikleri ve sahipleri onlardan uzaklaştıklarında mutsuz ve huzursuz oldukları ifade edilmektedir (Angle, 1994).
Bowlby’nin bağlanma kuramındaki davranış özelliklerine göre, evcil hayvanlar ve sahipleri arasındaki ilişkiyi incelediğimizde, hayvanların sahiplerini güvenli liman olarak gördüğü söylenebilir. Ani veya yüksek bir ses duyduklarında ya da eve yabancı biri geldiğinde köpeğin hemen sahibinin yanına gelmesi, sahibinin güvenli liman olma özelliğini karşılamaktadır.
Parka gidildiğinde köpeğin sahibinden uzaklaşıp başka köpeklerle oynaması ve oynarken zaman zaman sahibine bakması, yanına gelip kontrol etmesi ise güvenli üs özelliğini karşılamaktadır. Kedilerin sahipleri otururken kucağına zıplaması, sürtünmesi ya da gırlaması, bağlanmanın yakınlık arayışına örnek verilebilir. Köpeklerin sahibi evden gittiğinde kapıda havlaması, eşyalarını koklaması ya da kedilerin sahipleri eve geldiğinde çok fazla ilgilenmemesi, bağlanmanın ayrılık sıkıntısı yaşanması özelliğini karşılar.
Yani her iki taraf da birbirleriyle geçirdikleri süre içerisinde karşılıklı bir bağlanma geliştirmektedir. Özellikle sadık ve sevecen olmalarıyla bilinen köpekler, kişinin güvenlik, yakınlık, sevme-sevilme gibi ihtiyaçlarını besler. Köpeklerin sahipleriyle kurduğu göz teması, tıpkı anne-bebek bağlanmasında olduğu gibi her iki taraf için de güven ve duygusal yakınlıktan sorumlu oksitosin hormonunun salınımını artırır; bu durum aradaki bağın gelişmesine de yardımcı olur.
Sonuç
Evcil hayvanlarla kurulan bağ, bağlanma sisteminin önemli bir parçası olarak işlev görür. Kişilerin ruhsal sağlığını destekler, güven duygusunu pekiştirir ve kişiler arası ilişkilerde yeniden güven inşa etme sürecinde köprü görevi görebilir.
Önemli not: Satın alma, sahiplen! 🐾
Kaynakça
Angle, R. L. (1994). Utilization of Pet Bonding Scale to Examine The Relation Between The Human/Companion Animal Bond and Self-Esteem in Pre-Adolescence. Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Houston, Houston, 56.
Bowlby, J. (1958) The nature of the child’s tie to his mother. Int. J. Psycho-anal. 39, 1–24
Harlow, H. F., and Zimmermann, R. R. (1959) Affectional responses in the infant monkey. Science 130, 421–432.
Hazan, C., & Zeifman, D. (1994). Sex and the psychological tether. In K. Bartholomew & D. Perlman (Eds.), Advances in personal relationships: Attachment processes in adulthood (pp. 151-177). London, United Kingdom: Jessica Kingsley.
Marsa-Sambola, F., Williams, J., Muldoon, J., Lawrence, A., Connor, M. ve Currie, C. (2017). Quality of life and adolescents’ communication with their significant others (mother, father, and best friend): The mediating effect of attachment to pets. Attachment & Human Development, 19(3), 278-297.
Nebbe, L. (2001). The elementary school counselor and the HCAB. P. Salloto (Ed.), Pet assisted therapy: a loving intervention and an emerging profession: leading to a friendlier, healthier, and more peaceful world içinde. Norton, MA: D.J. Publications.
