Narsizm, kelime anlamı olarak, yükseltilmiş özgüven ile kendilerini sürekli olarak diğer insanlardan üstün gören ve bununla ortaya çıkan bir kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Günümüzde genellikle ikili ilişkilerde görülen bu durum, zamanla daha küçük yaş gruplarına indirgenmekte ve özellikle ilkokul ve ortaokul çağındaki çocuklarda gözlemlenme potansiyeli oluşturabilmektedir. Bunun temel nedenlerinden biri, ailelerin çocuk yetiştirme tarzıdır. Bu yazımda, ailelerin çocuklara yönelik eğitim tarzının narsistik eğilimler üzerindeki etkisini ele alacağım.
Çocuklarımıza gelişim çağından itibaren belirli yönlendirmeler yapabiliriz: “Ağzında yemek varken konuşulmaz,” “Arkadaşından izinsiz bir eşyasını almamalısın,” “Büyüklerine ve küçüklerine saygı göstermelisin” şeklinde çeşitli kurallar koymak, çocukların kişilik gelişiminde önemli bir rol oynar. Ebeveynler, çocuklarının özgüvenli ve kendi ayakları üzerinde durabilen bireyler olmalarını isteyebilirler. Ancak, bazen bu yönlendirmeler, özgüvenoluşturmak adına ego desteklemeye dönüşebilir ve narsistik davranışlara yol açabilir.
Ego, kötü bir şey midir? Sigmund Freud, kişilik gelişiminde ve psikanalizle ilgili zihin yapısında üç temel katmandan bahseder: İd, ego ve süper ego. İd, haz kaynağıdır ve tamamen kontrolsüzdür; ego, daha mantıklı ve gerçeklik odaklıdır. Süper ego ise, id‘in tam zıttı olan, daha çok ahlaki değerlerle bağlantılı bir yapıdır. Freud’a göre, her bireyde bu üç katman bulunur ve aslında ego, kötü bir duygu değildir. İnsan psikolojisinde, ego doğru bir şekilde kontrol edildiğinde sağlıklı bir gelişim süreci sağlar.
Bugün, çocuklarımızın gelişiminde yalnızca ebeveynlerin yönlendirmesi değil, aynı zamanda mobil oyunlar, sosyal medya ve arkadaş çevresi gibi dış faktörler de etkili olmaktadır. Ancak burada biz ebeveyn perspektifinden hareketle, çocukların özgüven ve ego gelişimi üzerine yapılan yanlış yönlendirmelerden bahsedeceğiz. Örneğin, bir çocuğa “Kendini kimseye ezdirme” gibi bir cümle söylemek, zamanla o çocuğun hayatında en üst konumda olma zorunluluğu hissetmesine yol açabilir. Benzer şekilde, “Kimse sana bir şey yapamaz, sen benim kızım/oğlumsun” gibi bir ifade, çocuğun, hayatı boyunca kimseyi alttan alma gereği hissetmeden, herkesi etrafında pervane olacak bir birey olma potansiyeline sahip olmasına neden olabilir.
Etrafımıza baktığımızda, renklerin farklı tonları gibi, kelimelerin de çeşitli renkleri vardır. Her kelimenin, her cümlenin bir duygusal tonu vardır ve bu ton, karakter gelişimini etkiler. Örneğin, bir çocuğa “Bir yanlışla karşılaştığında bunu benimle paylaşabilirsin” demek ve “Arkadaşın sana bunu yaparken sen ne yapıyordun? Kendini mi ezdirdin?” demek, zihinsel gelişimde büyük farklar yaratabilir. Zihin yapısı açısından, bu iki ifade arasında ciddi bir fark bulunmaktadır.
Çocuklarla konuşurken, sözcüklerin doğru seçilmesi çok önemlidir. Her çocuğun fıtratı farklıdır ve ona uygun bir ifade tarzı, gelişimine yardımcı olacaktır. Bu noktada, potansiyel riskleri göz ardı etmeden, sağlıklı bir yol çizmek önemlidir.
Ebeveynlerin Narsistik Eğilimleri Engellemeleri İçin Ne Yapması Gerekir?
Ebeveynlerin, çocuklarının narsistik eğilimlere sahip olmamaları için nasıl bir yaklaşım sergilemeleri gerektiği oldukça önemlidir. Özgüven aşılamak, çocukların sağlıklı bir kişilik geliştirmeleri için kritik bir faktördür. Ancak bu süreçte, özgüvenin narsizme dönüşmemesi için dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır.
-
Empatiyi Öğretmek:
Çocuklara, başkalarının duygularına empati duymayı öğretmek çok önemlidir. Empati, narsizmin tam zıttıdır. Bir çocuğa “Başkasının hislerini anlamaya çalış” demek, ona sadece kendisini değil, etrafındakileri de göz önünde bulundurmayı öğretir. Ayrıca, “Herkesin farklı bakış açıları olabilir, bu da senin değerini düşürmez” gibi ifadeler, çocuğun başkalarına saygı duymasını ve özgüvenini daha sağlıklı bir şekilde inşa etmesini sağlar. -
Başarıları Aşırı Övmemek:
Çocukları ödüllendirirken, onların başarılarını aşırı bir şekilde övmek de narsistik eğilimleri tetikleyebilir. Örneğin, “Sen en iyisisin!” yerine “Gerçekten çok çalıştın ve bu başarıyı hak ettin!” gibi ifadeler kullanmak, çocuğun kendi çabalarını takdir etmesini sağlar ve başkalarıyla kıyaslamadan kendini takdir etme alışkanlığı kazandırır. -
Başarısızlıkları Doğru Ele Almak:
Çocuklar başarısız olduklarında onları yargılamamak ve suçlamamak gerekir. Hatalarından ders çıkarmalarına fırsat tanımak, sağlıklı bir gelişim için gereklidir. “Hata yapmak insana özgüdür” diyerek, başarısızlıkların kişisel bir değer kaybı olmadığını vurgulamak, çocuğun gelişiminde sağlıklı bir bakış açısı kazandırır. -
Sosyal Sorumluluk Kazandırmak:
Çocuklara sosyal sorumluluklar kazandırmak, narsistik eğilimleri engellemeye yardımcı olabilir. Aile içindeki görevlerden okulda yapılan grup çalışmalarına kadar, başkalarıyla işbirliği yaparak ve yardımlaşaraksorumluluk almak, çocuğun egosunun fazla büyümesini engeller. Çocuklar, değerlerini yalnızca başkalarına üstün gelerek değil, birlikte çalışarak, yardımlaşarak ve empati kurarak geliştirebileceklerini anlamalıdırlar. -
Rol Model Olmak:
Ebeveynler, çocuklar için en iyi örnek rol modeldir. Çocuklar, yetişkinlerin davranışlarını gözlemler ve taklit ederler. Eğer ebeveynler başkalarına saygı gösteriyor, empati kuruyor ve öz eleştiri yapabiliyorlarsa, çocuklar da aynı becerileri geliştirebilir. Bu nedenle, çocukları eğitirken sürekli olarak öz farkındalık geliştirmemiz gerekmektedir. Empati, saygı ve alçakgönüllülük gibi değerleri sadece sözle değil, davranışlarımızla da göstermek, çocukların bu değerleri içselleştirmesinde önemli bir rol oynar.
