Motivasyon, bireyin belirli bir amaç için harekete geçmesini sağlayan içsel ya da dışsal güdülerin bütünüdür. Davranışların ortaya çıkışında, sürdürülmesinde ve sonlandırılmasında etkili olan bu psikolojik süreç, yalnızca büyük hedefler doğrultusunda değil, gündelik yaşamın rutinlerinde de oldukça etkilidir. Sabah uyanmak, işe gitmek, bir sınav için çalışmak ya da sosyal ilişkiler kurmak gibi sıradan görünen pek çok eylem, aslında motivasyonla doğrudan ilişkilidir.
Motivasyon; bireyin ihtiyaçları, değerleri, beklentileri ve çevresine verdiği tepkilere göre şekillenir. Bazen temel ihtiyaçları karşılamaya yönelik bir dürtüden, bazen de anlam arayışı gibi daha derin bir güdüden beslenebilir. Bu nedenle motivasyon, bireyin içsel ihtiyaçları ve çevresel koşullar tarafından şekillendirilir.
Motivasyon Teorilerine Genel Bakış
Motivasyon, ihtiyaç temelli (içerik) teoriler ve bilişsel süreç temelli (süreç) teoriler olarak iki başlıkta incelenebilir.
İhtiyaç Temelli Teoriler
Bu yaklaşıma göre insanlar, önce temel ihtiyaçlarını (örneğin yemek, barınma, güvenlik) karşılamak ister. Birey için bu ihtiyaçlar karşılandıktan sonra sosyal kabul, saygı görme ve kendini gerçekleştirme gibi daha ileri düzey hedefler önem kazanmaya başlar.
Süreç Temelli Teoriler
Bu teoride ise insanların nasıl motive olduğu anlaşılmaya çalışılır. Bireyler, harcadıkları çabanın bir sonuca ulaşıp ulaşmayacağını ve karşılığında ne elde edeceklerini düşünerek hareket eder. Yani bireyin motivasyonu, durumu nasıl değerlendirdiğine göre değişebilir.
Motivasyonu Etkileyebilecek İçsel ve Dışsal Faktörler
Motivasyon, kişinin içsel faktörlerin yanı sıra çevresel ve sosyal etkenlerden de beslenir. İçsel motivasyon, bireyin dışarıdan bir ödül ya da baskı olmadan, yalnızca ilgi duyduğu, merak ettiği ya da kendisi için anlamlı bulduğu bir etkinlik nedeniyle harekete geçmesidir. Bu tür motivasyonda kişi, yaptığı işten doğrudan tatmin duyar ve faaliyet genellikle bireysel gelişim, öğrenme ya da kendini ifade etme amacını taşır. Örneğin, bir kişi sadece keyif aldığı için resim yapabilir ya da bir müzik aleti çalmayı, herhangi bir karşılık beklemeden sürdürebilir. İçsel motivasyon, bireyin kendini gerçekleştirme sürecine doğrudan katkı sağlayan önemli bir itici güçtür.
Dışsal motivasyon, bireyin ödül, ceza, sosyal onay ya da statü gibi dışsal kaynaklı unsurlar doğrultusunda harekete geçmesiyle ortaya çıkar. Yapılan eylemin amacı genellikle dışarıdan takdir görmektir. Özellikle iş hayatında ve öğrencilerde, dışsal motivasyon önemli bir faktördür. Örneğin, bir öğrenci yüksek not almak için ders çalışabilir ya da bir çalışan maaşını artırmak amacıyla performansını yükseltebilir.
Motivasyon sürecinin ilk evrelerinde, özellikle temel fiziksel ihtiyaçların karşılanması gerektiğinde, dışsal etkenler daha belirleyici olabilir. Kişi, yaşamını sürdürebilmek için öncelikle para kazanmayı hedefleyebilir ve bu süreç genellikle dışsal kaynaklı güdülerle şekillenir. Ancak birey kişisel gelişim gösterdikçe, içsel motivasyon daha ön plana çıkabilir. Bu noktada birey, yalnızca dışsal ödüller için değil, yaptığı işe anlam yüklemek, kişisel tatmin sağlamak ve potansiyelini gerçekleştirmek gibi daha derin amaçlarla da harekete geçebilir. İçsel ve dışsal motivasyon çoğu zaman birbirinden tamamen ayrılmaz; aksine, birçok durumda iç içe geçmiş şekilde bireyin davranışlarını birlikte etkiler. Örneğin, bir kişi işini sevdiği için çalışıyor olabilir ve aynı zamanda terfi almak ya da daha yüksek bir gelir elde etmek gibi dışsal hedeflere de yönelmiş olabilir.
Motivasyonu Destekleyebilecek Bazı Stratejiler
Motivasyonumuzun azlığı ya da çokluğu yaşamımız boyunca değişkenlik gösterebilir. Böyle durumlarda, yapmayı planladığımız eylemi yeniden değerlendirme ihtiyacı duyabiliriz. Stratejilerle ilgili zorluklar yaşıyor olabileceğimiz gibi, bazen de o eylemi gerçekten yapmak istemediğimizi fark edebiliriz. Bu gibi durumlarda eylemlerimizi yönlendirmeye çalışmadan önce şu başlıklarda değerlendirebiliriz:
- Hedefleri Netleştirmek
Ulaşılabilir ve anlamlı hedefler belirlemek, ne yapmamız gerektiğini daha net görmemizi sağlar. Hedefler, her adımda neyi başardığımızı fark etmemize ve doğru yolda ilerlediğimize dair bir rehber olabilir. - Motivasyon Kaynaklarını Gözlemlemek
İçsel motivasyon, genellikle bizi heyecanlandıran veya zamanın nasıl geçtiğini unutturan şeylerle ortaya çıkar. Hangi aktivitelerin bizi böyle hissettirdiğini fark etmek, motivasyon kaynaklarımızı anlamamıza yardımcı olabilir. - Küçük Başarıları Değerlendirmek
Büyük hedeflere ulaşmak önemlidir, ancak küçük adımlarla elde edilen başarılar da motivasyonu artırabilir. Her küçük başarının farkında olmak, sürecin keyfini çıkarabilmemize ve ilerlememizi görmemize yardımcı olabilir. - Destekleyici Bir Çevre Oluşturmak
Çevremizdeki destekleyici ve anlayışlı insanlar, moral kaybı yaşadığımızda motivasyonumuzu artırabilir. Sağlam bir destek ağı, motivasyonumuzu güçlendirebilir ve bizi harekete geçirmeye devam etmemize yardımcı olabilir. - Günlük Bir Düzen Oluşturmak
Bir rutin oluşturmak, motivasyonun düşük olduğu zamanlarda bize yön verebilir. Düzenli bir günlük yapı, hedeflere ulaşmayı kolaylaştırır ve süreci daha yönetilebilir hâle getirebilir. - Yapılan Eylemin Amacını Hatırlamak
Bir şeyin anlamı, motivasyonu artırabilir. Yaptığımız işin, kişisel gelişimimize, uzun vadeli hedeflerimize veya daha büyük bir amaca nasıl katkı sağladığını düşünmek, motivasyonumuzu güçlendirebilir.
