Narsisizm, bireyin kendini abartılı biçimde önemli görmesi, beğenilme ihtiyacının yüksek olması ve başkalarının duygularına karşı duyarsız kalmasıyla tanımlanır (American Psychiatric Association, 2013). Klinik psikoloji açısından değerlendirildiğinde narsisistik özellikler, normal kişilik özelliklerinden kişilik bozukluğu düzeyine kadar geniş bir yelpazede yer alır. Özellikle arkadaşlık ilişkileri, narsisistik bireylerin en çok zorlandığı alanlardan biridir çünkü bu ilişkiler karşılıklı empati, anlayış ve duygusal destek üzerine kurulur. Bu yazıda, narsisizmin arkadaşlık ilişkilerine etkisi klinik psikoloji perspektifinden ele alınacaktır.
Narsisistik kişilik özellikleri taşıyan bireyler, arkadaşlık ilişkilerinde genellikle dikkat odağı olmak, onaylanmak ve hayranlık görmek isterler (Campbell ve Foster, 2007). Bu bireyler için ilişkiler bir “aynalanma” alanıdır; yani kendi değerlerini başkalarının tepkileri üzerinden beslerler. Dolayısıyla, narsisistik bireylerin kurduğu arkadaşlık ilişkileri çoğunlukla yüzeysel ve tek yönlü olur. Karşı tarafın ihtiyaçları ya da duyguları ikinci planda kalır ve ilişki, narsisistik bireyin kendini iyi hissetmesini sağlayan bir araç hâline gelir.
Araştırmalar, narsisistik bireylerin arkadaş seçimlerinde statü, başarı ya da popülerlik gibi dışsal özellikleri ön planda tuttuklarını göstermektedir (Zlatan, 2019). Bu bireyler için bir arkadaş, sadece sosyal çevrede iyi görünmenin bir aracı olabilir. İlk etapta bu kişiler oldukça çekici ve kendine güvenli görünseler de zaman içinde empati eksikliği ve eleştiriye karşı tahammülsüzlükleri ortaya çıkar (Miller, Lynam, Hyatt ve Campbell, 2017). Özellikle eleştirildiklerinde öfkelenme, küçümseme ya da manipülasyon gibi savunma mekanizmaları geliştirebilirler.
Narsisizm ve Klinik Psikoloji Perspektifi
Klinik psikoloji çerçevesinde narsisistik kişilik bozukluğu (NKB), bireyin yaşamının birçok alanında işlevsellik kaybı yaşadığı, katı ve kalıcı davranış örüntüleriyle tanımlanan bir bozukluktur (American Psychiatric Association, 2013). Ancak her narsisistik eğilim, NKB düzeyinde değildir. Modern toplumda sosyal medya gibi platformlar, bireylerde narsisistik eğilimlerin artmasına neden olabilmektedir (Campbell ve Foster, 2007). Bu durum özellikle genç bireylerin arkadaşlık ilişkilerinde empati eksikliği, yüzeysellik ve benmerkezcilikle sonuçlanabilir.
Narsisistik bir arkadaşla ilişki içinde olan kişi zamanla tükenmiş, değersiz ya da manipüle edilmiş hissedebilir. Ronningstam (2005), narsisistik bireylerle kurulan ilişkilerin sıklıkla dengesiz olduğunu ve bu ilişkilerde sınırların kolayca ihlal edildiğini belirtir. Bu durum, karşı tarafın özgüvenini zedeleyebilir ve uzun vadede depresif belirtilere neden olabilir. Klinik müdahalelerde, narsisistik kişilerle çalışan terapistlerin dikkatli, sabırlı ve sınır koyabilen bir yaklaşım benimsemeleri önerilmektedir.
Terapi ve İyileşme Süreci
Terapi sürecinde narsisistik bireyler genellikle yardım aramaya dirençlidir, çünkü sorun yaşadıklarını kabul etmek istemezler (Miller et al., 2017). Bu noktada terapistin rolü, bireyin benlik farkındalığını artırmak ve daha sağlıklı ilişki kalıpları geliştirmesini desteklemektir. Özellikle narsisistik bireylerin empati becerilerinin güçlendirilmesi, arkadaşlık ilişkilerinde yaşanan sorunların çözümünde oldukça önemlidir.
Arkadaşlık ilişkilerinde narsisizmle başa çıkmak için bireylerin bazı psikolojik beceriler geliştirmesi gerekir. Sağlıklı sınır koymak, duygusal ihtiyaçları fark etmek ve ilişkideki dengesizlikleri açıkça dile getirmek bu beceriler arasında yer alır. Narsisistik bireyle ilişki sürdürmek isteyen kişilerin, kendi psikolojik dayanıklılıklarını korumaları ve gerekirse mesafe koymaları gerekebilir (Ronningstam, 2005).
Sonuç
Sonuç olarak, narsisizm arkadaşlık ilişkilerinde derin etkilere yol açabilir. Narsisistik bireylerin empati eksikliği ve benmerkezci davranışları, ilişkileri dengesiz, kırılgan ve güvensiz hâle getirebilir. Klinik psikoloji, bu tür kişilik özelliklerinin dinamiklerini anlamamıza ve bireylerin daha sağlıklı ilişkiler kurmasına yardımcı olacak yollar sunar. Sağlıklı arkadaşlıklar, karşılıklı anlayış ve duygusal paylaşıma dayandığı için narsisizmin bu ilişkiler üzerindeki etkileri göz ardı edilmemelidir.
Kaynakça
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
- Campbell, W. K., & Foster, C. A. (2007). The narcissistic self: Background, an extended agency model, and ongoing controversies. In C. Sedikides & S. J. Spencer (Eds.), The Self: Frontiers in Social Psychology (pp. 115–138). Psychology Press.
- Miller, J. D., Lynam, D. R., Hyatt, C. S., & Campbell, W. K. (2017). Controversies in narcissism. Annual Review of Clinical Psychology, 13, 291–315. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-032816-045244
- Ronningstam, E. (2005). Identifying and Understanding the Narcissistic Personality. Oxford University Press.
- Zlatan, K. (2019). Narcissism in friendships: The balancing act of admiration and exploitation. Journal of Interpersonal Psychology, 45(2), 204–221.
