Mutluluk, yaygın bir hedeftir, ancak onu nasıl elde edeceğimiz konusunda genellikle yanlış fikirlere sahibiz. Bilimsel araştırmalara göre, genel kanının aksine, içsel davranışlarımız ve bilişsel alışkanlıklarımız dışsal koşullardan daha fazla mutluluğumuzu etkiler (Lyubomirsky, 2007).
Pozitif deneyimleri bilinçli olarak gözlemlemek ve büyütmek anlamına gelen “tadını çıkarma” (savoring), öznel iyi oluşu önemli ölçüde artıran bu davranışlardan biridir (Bryant & Veroff, 2007). Bu makale, Dr. Laurie Santos’un ünlü dersi *“The Science of Well-Being”*de tanıtılan tadını çıkarma kavramını ve bu uygulamanın özellikle belirsiz ve sıkıntılı zamanlarda sağladığı faydalara dair bilimsel kanıtları incelemektedir.
Tadını Çıkarma Nedir? Olumlu Duyguları Artırmaya Yönelik Bilişsel Bir Strateji
Bryant ve Veroff’a (2007) göre, tadını çıkarma; hoş deneyimlere kasıtlı olarak odaklanmak ve bu duygusal etkinin etkisini artırmak veya uzatmak anlamına gelir. Bu strateji, psikolojik dayanıklılığın artması, stresin azalması ve daha pozitif ruh halleriyle ilişkilendirilmiştir.
Tadını çıkarma; bekleyiş, yaşama anı ve geriye dönük düşünme olmak üzere üç farklı zaman diliminde gerçekleşebilir. Ampirik araştırmalar, tadını çıkarmanın yaşam memnuniyetini artırdığını ve depresyon ile anksiyete belirtilerini azalttığını göstermektedir (Jose ve ark., 2012). Bu strateji, kaçınmaya dayalı başa çıkma yöntemlerine alternatif, şimdiki zamana odaklı bir yaklaşım sunar.
Derslikten Günlük Hayata: “The Science of Well-Being” Dersi
Yale Üniversitesi psikoloji profesörü Dr. Laurie Santos, mutlulukla ilgili yaygın yanılgıları ortadan kaldırmak amacıyla bu dersi geliştirmiştir. Ders ilk kez kampüste canlı olarak sunulduğunda Yale tarihinin en popüler dersi olmuş, öğrencilerin dörtte biri kayıt yaptırmıştır. Daha sonra Coursera üzerinden ücretsiz çevrim içi bir kursa dönüştürülmüş ve dünya çapında 4 milyondan fazla öğrenciye ulaşmıştır (Santos, 2020).
Bu dersin temel ödevlerinden biri de düzenli olarak tadını çıkarma pratiği yapmaktır. Öğrencilerden, mutlu, keyifli ya da bağ kurdukları anları aktif olarak düşünmeleri ve kaydetmeleri istenir. Santos’a (2020) göre bu pratikler onlarca yıllık araştırmalara dayanmakta olup yalnızca anekdotlara dayalı öneriler değildir.
Santos, tadını çıkarma, minnettarlık ve yeniden çerçeveleme gibi bilişsel pratiklerin, yaşam tarzı ya da gelir gibi dışsal değişikliklerden daha çok uzun vadeli mutluluğu etkilediğini vurgular. Ayrıca ders, “miswanting” kavramını tanıtarak tadını çıkarmayı düzeltici bir mekanizma olarak sunar. “Miswanting”, neyin bizi mutlu edeceği konusunda yanlış varsayımlar yapma eğilimimizi ifade eder (Gilbert & Wilson, 2000).
Öğrenciler, gelecekteki olası kazançlardan çok, mevcut anın içindeki sevinç kaynaklarına odaklanarak değer bulmayı öğrenirler.
Deneysel Çalışmalardan Kanıtlar
Well-being dersiyle ilgili yapılan yeni çalışmalar, tadını çıkarma uygulamalarının faydalarını ampirik olarak doğrulamıştır. Yaden ve ark. (2021), Santos’un dersine katılanlarla Yale’de finansal piyasalar üzerine ilgisiz bir derse katılanları karşılaştırmıştır. Sonuçlara göre, mutluluk, yaşam memnuniyeti ve olumsuz duygularda azalma bakımından well-being dersine katılanlarda belirgin artışlar görülmüştür.
COVID-19 pandemisi sırasında yapılan bir takip çalışması da bu sonuçları desteklemiştir. Pandeminin getirdiği uzun süreli stres ve izolasyona rağmen, dersin uyarlanmış versiyonunu alan öğrenciler, kontrol grubuna göre daha yüksek düzeyde psikolojik dayanıklılık ve iyi oluş sergilemiştir (Jelbert, Hood ve Santos, 2022). Bu da, tadını çıkarma gibi pratik müdahalelerin gerçek dünyada da uygulanabilir ve kalıcı olduğunu göstermektedir.
Smith ve Hollinger-Smith’e (2015) göre, bu bulgular, olumlu duyguyu artıran müdahalelerin kriz anlarında olumsuz duygulara karşı tampon etkisi yapabileceğini ileri süren daha geniş bir psikolojik araştırma alanıyla da uyumludur. Tadını çıkarma, özellikle duygusal “yedekleri” güçlendirme ve dikkat odağını koruma kapasitesi sayesinde direnç kazandırabilir.
Minimum Müdahale, Maksimum Etki
Tadını çıkarmanın en büyük avantajlarından biri, herhangi bir maliyet, uzman desteği veya özel ekipman gerektirmemesidir. Sadece olumlu bir anın farkına varmak ve onu büyütmek bile iyi oluş açısından fayda sağlar. Günlük yaşama kolayca entegre edilebilen ve Coursera gibi platformlarla ölçeklenebilen düşük eşikli bir müdahaledir (Guerrette ve ark., 2022).
İnsanlar zihinlerinin nasıl çalıştığını öğrenerek, uzun vadeli iyi oluşu destekleyen alışkanlıklar geliştirebilir; bu da zihinsel sağlığın desteklenmesinde eğitimin önemini vurgular.
Koşulların Ötesine Geçmek
İyi oluşun genellikle kişinin kontrolü dışındaki koşullar tarafından belirlendiğine inanılır. Oysa Santos ve meslektaşları, dışsal koşulların etkili olsa da, içsel stratejilerin uzun vadeli mutluluk üzerinde çok daha belirleyici olduğunu vurgular. Lyubomirsky’nin (2007) öncü modeli, bireysel mutluluk farklılıklarının yaklaşık %40’ının niyetli faaliyetlerle açıklanabileceğini öne sürer.
Bu bağlamda, tadını çıkarma bir lüks değil, zihinsel istikrar için gerekli bir uygulamaya dönüşür. Doğal afetler, küresel salgınlar ya da kişisel krizler gibi belirsiz zamanlarda, tadını çıkarma; perspektifi korumak ve duygusal dengeyi sağlamak için nazik ve araştırmalara dayalı bir strateji sunar.
Tadını çıkarma, özellikle belirsizlik dönemlerinde iyi oluşu artırmak için basit ama bilimsel olarak desteklenen bir stratejidir. Dr. Laurie Santos’un çalışmalarında vurgulandığı gibi, bu erişilebilir uygulama duygusal dayanıklılık ve anlamı teşvik eder; kişileri anın içine yerleştirerek, kaçış yerine bağlantı sağlar.
Referanslar
-
Bryant, F. B., & Veroff, J. (2007). Savoring: A new model of positive experience. Psychology Press.
-
Gilbert, D. T., & Wilson, T. D. (2000). Miswanting: Some problems in the forecasting of future affective states. In J. P. Forgas (Ed.), Feeling and thinking: The role of affect in social cognition (pp. 178–197). Cambridge University Press.
-
Guerrette, G., Jelbert, S., Hood, B., & Santos, L. R. (2022). Impact of virtual happiness courses on mental well-being during COVID-19: A controlled study. Yale Daily News. https://yaledailynews.com/blog/2022/03/04/santos-study-reveals-benefits-of-virtual-well-being-courses/
-
Jose, P. E., Lim, B. T., & Bryant, F. B. (2012). Does savoring increase happiness? A daily diary study. Journal of Positive Psychology, 7(3), 176–187. https://doi.org/10.1080/17439760.2012.671345
-
Lyubomirsky, S. (2007). The How of Happiness: A new approach to getting the life you want. Penguin Press.
-
Santos, L. R. (2020). The Science of Well-Being [Online course]. Yale University / Coursera. https://www.coursera.org/learn/the-science-of-well-being
-
Smith, J. L., & Hollinger-Smith, L. (2015). Savoring, resilience, and psychological well-being. Journal of Gerontological Nursing, 41(10), 18–25.
-
Yaden, D. B., Claydon, J., Bathgate, M., Platt, B., & Santos, L. R. (2021). Effects of a well-being intervention taught online and at scale: Evidence from a field experiment. PLOS ONE, 16(4), e0250235. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0250235
